Buz Üzerinde Lokomotif Kullanan Makinist

Ölüm yolu adıyla da bilinen bu yol, rejim muhaliflerinin geçtiği değil de, onlara yaptırılan yol. Harp sırasında Sovyet sanayinin önemli kısmı Sibirya’ya taşındığından, norilsk nikel işletmesi de oralarda bulunduğundan ve mahkûmlara da iş bulmak gerektiğinden Stalin’in emri ile 1297 km olarak planlanan bu hattın inşasına 1949’da başlanmış. İş gücü olarak gulag diye anılan çalışma kamplarında bulunanlar kullanılmış.

Bu kamplar ayrı bir konu ama orada hem rejim muhalifleri, hem de adi suçlular var. Demiryolu hattının iki ucunun birinden 501, diğerinden 503 no.lu kamp sakinleri inşaata başlamışlar. Fakat malzeme ve ekipman yetersizlikleri, amansız iklim şartları (yazın haşarat, kışın soğuk) yüzünden yavaş ilerlemiş.

Harpte tahrip edilmiş rayları alıp bir metrelik parçaları kaynak yapmışlar. Ölen mahkûm sayısının, kamplardaki kötü şartların etkisi ile 300 bin kadar olduğu belirtiliyor. Parasal maliyet de korkunç büyüklükte. 1950’nin parası ile 10 milyar dolar deniyor.

1952’de Stalin’in ölümünün ardından proje durdurulmuş ve öylece bırakılmış. Bir kısmı işletilmiş. Daha sonraları gaz ve petrol sahalarının işletilmeye başlanması ile 1970’lerde bir bölüm daha yapılmış. 2010’de ise Salekhard’tan yeniden yapmaya başlamışlar.

Sanırım önemli bir faktör de küresel ısınma sonucu arktik sularının deniz yolu olarak daha fazla kullanılacağı beklentisi. Burası bugün yamal-nenets özerk bölgesi olarak anılıyor ve Rusya’nı petrol üretiminin % 12’sini karşılıyor. Bölgeye ismini veren Nenets halkı eskiden ren geyiği yetiştirerek geçinirken zorla iskân edilmiş, nüfus oranı olarak % 5’e düşmüş ve Kızılderililere benzemişler.

Fotoğraftaki kadın demiryolu görevlisi olarak orada imiş. Anlattıklarından biri: Günlerden 6 Kasım. Ob nehri üzerine ray döşenmiş. Köprü yok. Doğrudan buzun üstüne. Deneme geçişi yapılacak. Kamp amiri mahkûmları topluyor. Makinistler öne çıksın diyor. Çıkıyorlar. Lokomotifi kim kullanacak diye soruyor. Birisi kabul ediyor. Adam dua edip lokomotife çıkıyor ve ilerlemeye başlıyor. Fakat tam nehrin ortasında buz kırılıyor ve raylar suya düşmeye başlıyor. Makinist ilerlemeye devam ediyor. 30 metre. 20 metre. Kıyıya varınca kendini yere atıp ağlamaya başlıyor. O gün serbest bırakılma yazısı imzalanıyor. 501. kamp yöneticisi Stalin’e telefonla büyük başarıyı haber veriyor.

Bu nehir üzeri demiryolu geçişi beş kış kullanılıyor.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Yazar: Zafer Babalı