Tren Teşkil Memurları ve Yüksek Güvenlik: Lokomotifleri Uzaktan Kumanda Etmek

Mart 2007- Mart 2010 tarihleri arasında meydana gelen kazalar sonucunda altı tren teşkili memurunun hayatını kaybetmesi ve 10’un üzerinde tren teşkil memurunun da ağır yaralanarak vücut bütünlüğünü yitirmesi TCDD’de iş güvenliğini sorgulanır duruma getirmiştir. Kazalara esnek çalışmanın görev birleştirmenin yanında teknolojik　 yatırım yapılmamasının da etkili olduğu belirtilmektedir. 　　　　　　　

Demiryollarında manevra hizmetleri 15.07.2004 tarihinden önce Başmanevracı, manevracı ve makasçı unvanlarındaki personelden oluşturulan ekipler tarafından yerine getirilmekte idi.

1982 basımlı Seyrüsefer Talimatnamesinin 83. maddesinde manevra hizmeti "umumi kaide olarak, manevralar manevra personeli tarafından yapılır. Bu personel hususi surette yetiştirilmiş ve imtihanda muvaffakiyet kazanmış olmalıdırlar. Böyle personel bulunmadığı takdirde manevralar istasyonun yetiştirilmiş ve imtihan geçirmiş diğer personelinin yardımı ile, manevra personelinin hiç bulunmadığı yerlerde ise, bu hizmet tren şefinin idaresi altında ve icabında istasyon personelinin yardımı ile tren personeli tarafından yapılır. Yol servisi ile Cer servisinin işyerlerindeki iç manevralar kendi personeli tarafından yapılır. Manevra hizmetlerini yapmakla mükellef personel bu talimatnameyi ve manevraların yapıldığı mahallerin hususiyetlerini bilmek mecburiyetindedirler" şeklinde tanımlanmıştır.

1995 yılında yayınlanan "Hareket Personelinin Görev Yetki Ve Sorumlulukları İle Yetiştirilmelerine Ait Yönetmelik" in üçüncü kısmında Çalışma Saatleri ve İşbölümü başlığı altındaki 10/1-a maddesinde "teşkilat garlarında bir manevra bırgatının bir Başmanevracı, iki manevracı ve iki makasçıdan oluşacağı dikkate alınarak çalışmaları belirlenir" denilmektedir.

"Gar İstasyon Ve Tren Personelinin Görev Yetki Ve Sorumlulukları İle Yetiştirilmelerine Ait Yönetmelik" in üçüncü bölümünde Çalışma Saatleri ve İşbölümü başlığı altındaki 10/1-a maddesinde "teşkilat garlarında bir manevra bırgatının kimlerden ve kaç kişiden oluşacağı iş yerinin özelliği ve trafik yoğunluğuna göre iş yeri amiri tarafından belirlenir" denilmektedir.

TCDD Yönetim Kurulunun 14.07.2004 t. 20/265 sayılı kararı ile makasçı, manevracı, başmanevracı ve gardfren unvanları "Tren Teşkil Memuru" adı altında birleştirilmiştir.

Yönetim kurulu 14.07.2004 tarihinde makasçı, manevracı, başmanevracı ve gardfren unvanları "Tren Teşkil Memuru" adı altında birleştirme kararı almasına rağmen 15.07.2004 tarihinde Genel Müdür Yardımcısı A.Kemal Ergüleç başkanlığında Dekad Genel başkanı Âdem Şahin, Ulaştırma Memur-Sen Genel Başkanı Erol Arıkan, Bağımsız Ulaşım-Sen Genel mali Sekreteri, TUS Genel Teşkilatlandırma Sekreteri Ziyaettin Kayaalp ve BTS Genel Sekreteri Hasan Soysal’ın katıldığı bir toplantıda "gardfren, başmanevracı, manevracı, makasçı unvanlarının tren teşkil memuru adı altında birleştirilmesi ve ücretlerinde iyileştirmeye gidilmesi yolundaki çalışmaların söz konusu personelin teminindeki sıkıntıların giderilmesi iş ve hizmet akışı bakımından yararlı olacağı hususunda görüş birliğine varılmıştır" şeklinde bir tutanak tutulmuştur. Tutanağa yalnızca BTS Genel Sekreteri Hasan Soysal "kimin ne iş yapacağı belli değil, gardfrenlerin ilerlemesi engelleniyor ve bu unvan ortadan kalkıyor" şeklinde itiraz şerhi koymuştur.

TCDD yönetimi bir gün önceden almış olduğu kararı bir gün sonra sivil toplum örgütleri ile tartışarak, dernek ve sendikaların karar mekanizmasına katıyormuş havası yaratmak istemiştir.

Genel Müdürlüğün 09.07.2004 tarih ve 1927 sayılı oluru ile kabul edilerek Tesisler Dairesi Başkanlığının 16.07.2004 tarih ve 7099 sayılı yazıları ile 20.07.2004 tarihinde yürürlüğe giren " Tesisler Personelinin Görev Yetki ve Sorumluluklarına Dair 1601 Numaralı Genel Emir" in üçüncü bölümünde Çalışma Saatleri ve İşbölümü başlığı altındaki 8-a/1. maddesinde "Gar ve istasyonlarda, nöbet usulü ile çalışan personelin çalışma saatleri, Tesisler Müdürlüklerince işin ve işyerinin özelliğine göre belirlenir. Bu işyerlerinde ikili ve üçlü vardiya uygulamasına veya günün belli saatlerinde işyerinin kapatılmasına Tesisler Müdürlüklerince karar verilir" denilmektedir.

Bu ifadenin içinde manevra hizmetlerinin adının geçmemesi ise Demiryollarında yeniden yapılanma kapsamında yaşanan servis ve unvan birleştirmelerinin bir sonucudur. Bu yönetmelikle beraber manevra hizmetinde çalışanlar Hareket (Yük) ve Ticaret (yolcu) servis müdürlükleri kapsamında istihdam edilmeye başlanılmıştı.

Ancak; Danıştay 5.Dairesinin 2005/3947 Esas, 2007/4793 Karar No　su ile "TCDD İşletmesi Genel Müdürlüğü’nün　 "iç işleyişi" ile ilgili hususların bir "Genel Emir" ile düzenlenmesi olanaklı ise de, yukarıda da açıkça vurgulandığı üzere, dava konusu 1601 sayılı Genel Emir, Bölge Müdürlüklerine bağlı olan Tesisler Müdürlüklerinde görev yapan personelin görev, yetki ve sorumluluklarıyla ilgili olarak geniş　 kapsamlı düzenlemeler getirmekte olup; bu içeriğiyle 1601 sayılı Genel Emir’in, Kuruluş’un sadece "iç işleyişine" ilişkin olduğunun kabulü hukuken mümkün değildir. Genel olarak yetki devri, "bir konuda karar almak veya emir vermek" hakkını başkasına devretmek ve elde edeceği sonuçtan onu sorumlu tutmak biçiminde tanımlanmaktadır. Yetki devrinin, ancak yasanın açık izin vermesi halinde ve yine açıkça izin verdiği konularla sınırlı olarak yapılabileceği kuşkusuzdur. Tüm bu açıklamalar birlikte değerlendirildiğinde ve ayrıca, içerdiği konular itibariyle düzenleme yapma yetkisinin TCDD Yönetim Kurulu’nun görev ve yetki alanına girdiği dikkate alındığında; bu Genel Emir’de belirtilen konularda düzenleme yapma hususunda kendisine Yönetim Kurulu’nca "açık bir biçimde" yetki devrinde bulunulmadığı anlaşılan Genel Müdür (Vekili) tarafından, 19.4.2005 günlü olur ile yürürlüğe konulmuş olan dava konusu 1601 sayılı Genel Emir, yetki unsuru yönünden sakat, dolayısıyla hukuka aykırı bulunmaktadır, açıklanan nedenlerle, TCDD İşletmesi Genel Müdürlüğü’nce 16.5.2005 tarihinden itibaren yürürlüğe konulan Tesisler Personelinin Görev, Yetki ve Sorumluluklarına Dair 1601 sayılı Genel Emir’in dava konusu maddelerinin iptaline," karar vermesi üzerine söz konusu 1601 nolu Genel Emir TCDD tarafından yürürlükten kaldırılmak zorunda kalınmıştır.

TCDD Yönetim Kurulunun 28.06.2008 tarih ve 12/134 sayılı kararı ile kabul edilerek 21.07.2008 tarihinde yürürlüğe giren "Tesisler Müdürlükleri Personelinin Görev yetki ve Sorumluluklarına Dair Yönerge" nin üçüncü bölümünde Çalışma Saatleri ve İşbölümü başlığı altındaki 6/b–4. maddesinde "Teşkilat garlarında bir manevra bırgatının, kimlerden ve kaç kişiden oluşacağı iş yerinin teklifi doğrultusunda Bölge Müdürlüğünce belirlenir" denilmektedir.　

Bu istihdam daralmasından en fazla TCDD’de tren teşkil memurları etkilenmiştir. Bu etkilenme dayatılan esnek çalışma modelinin yarattığı beden ve zihin yorgunluğu can kayıplarına neden olmuştur. Peki, manevra personelinde istihdam daralması beraberinde teknolojik yenilenmeyi desteği getirmiş midir?

Son dönemlerde hepimizin çok üzülmesine sebep olan, TTM arkadaşlarımızın canını kaybına mal olan kazaların önlenmesine yada biraz daha fazla güvenlikli çalışma ortamı yaratabilecek ve başka ülkelerde uygulanan bir teknolojiden bahsetmek istiyoruz.

Manevra lokomotiflerine takılan radyo kontrol sistemleri sayesinde, bu lokomotifler ikinci makinist tarafından uzaktan yönetilebilirler. Vagonları bağlayan personelin yanında duran bu makinistler, vagonların güvenli bağlanabilmesi için, boyunlarında asılı duran kumanda kutusuyla, lokomotifi gerektiği şekilde yanaştırırlar.

Böylece lokomotiften bakıldığında yeterli olmayan görüş açısı sorunu ortadan kalkmış olur. Burada önemli bir husus vardır. O da kumandadan kullanım esnasında maksimum hız 25-30km/saatte sınırlandırılmış olmasıdır.

Aşağıdaki resimlerde, lokomotife takılmış kumanda sistemi ve ikinci makinistin boynuna asılı kumanda paneli gözükmektedir.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Yazar: Ömer Tolga Sümerli