Kullar Başiskele Dekovili
İki sene önce bisiklet ve demiryolu tutkunu Baki Berk Kayalar’dan gelen “elimde 1970lerin başlarına ait bir İzmit Körfezi topografya haritası var. Haritaya göre Başiskele ile Kullar arasında dekovil hattı görünüyor. Hat Kullar’ın ilerisine doğru devam ediyor ama nerede bittiği görünmüyor, harita dışında çünkü” e-posta iletisi üzerine bu dekovil hattı ile ilgili bilgi belge toplamaya çalıştık.
Kullar Başiskele dekovil hattı ile ilgili olarak ilk önce tarihçi Erkan Kiraz ile iletişimde bulunduk. Erkan Bey dekovil hattı hakkında bizlere şu bilgileri vermiştir. Osmanlı zamanında Kullar-Doğantepe arasında bulunan “Çuhane”de yaptırılmış bulunan Askeri Kumaş Fabrikası’na bir bağlantı yolu olabilir mi diye düşündüm. Böyle bir olasılıkta Başiskele arasında değil de Çuhane’ye en yakın demiryolu istasyonu Köseköy ya da Sarımeşe olmalı. Ama böyle bir bilgiye hiç denk gelmedim. Biraz şaşırmama rağmen heyecandım da. Onca araştırmacı ve tarihçi arasından böyle bir bilgi kaçmış olabilir mi diye! Hiç değinilmemiş bir konu olurdu böylesi bir bilgi; “Başiskele-Kullar Dekovil Hattı”.
Dekovil hattı ile ilgili akademik bir çalışmaya rastlamadık ancak Kullar Çuha Fabrikası hakkında hem Erkan Kiraz’ın araştırma yazısında hemde Hilal Karavar’ın yüksek lisans tezinde ayrıntılı bilgiler bulunmaktadır.
Hilal Karavar’ın tez çalışmasında Kullar Çuha Fabrikasının kuruluştan kapanışa kadar geçen süre şu şekilde özetleniyor.
Belgelerde İzmit Çuha, İzmit Çuka ve İzmit Mensucat Fabrikası olarak geçen bu fabrika, 1843 yılında İzmit’te Sultan Abdülmecid’e ait olan kiraz bahçesinde, hem Hazine-i Hassa’ya gelir sağlamak hem de yurtdışından ithal edilen çuhanın yurt içinde üretilmek suretiyle ödenen paranın yurt içinde kalması ve işsiz olan kişilerin iş bulabilmeleri maksadıyla inşa edilmiştir. Fabrikanın bütün aletleri ve ustabaşıları Avrupa’dan getirtilmiştir. Padişaha ait olan bu fabrikanın idaresi, 1851 yılında Dar-ı Sura-i Askeriye’ye bırakılmıştır. İzmit fabrikası için gerekli olan yapağı hem yurt içinden hem de yurt dışından getirtilmiştir. Yurt dışından getirtilen yapağılar, kaliteli çuha yapımında kullanılmıştır. Fabrikada üretilen ürünler, her zaman aynı sayıda ve kalitede çıkmamaktadır. Bunun nedeni; ürünlerde kullanılan yapağının kalitesinin değişmesi ve askeriyenin ihtiyaçlarının farklılık göstermesidir. Üretilen ürünler bir müddet halka da satılmıştır. Milli Mücadele döneminde de fabrika çalışmaya devam etmiştir. Fabrikanın ürünleri düzenli ordu için kullanılmıştır. İngilizler tarafından 18.06.1920 tarihinde bombalanan fabrikanın kalan malzemeleri Ankara’ya getirtilmiş ve daha sonra da bu malzemeler ve araç gereçler ile Kayseri’de küçük bir dokuma fabrikasının kurulmasına karar verilmiştir. 17 Şubat 4 Mart 1923 tarihinde İktisat Vekaletinin daveti üzerine İzmir’de toplanan “iktisat Kongresi”nde İzmit’te kurulmasına karar verilen sanayi kolları arasında Çuha ve Mensucat bulunmamaktaydı. Böylece Kullar Köyü Çuhane mevkiinde bulunan ve İngilizler tarafından savaş sırasında yıkılmış olan İzmit Mensucat (Çuha) Fabrikası, Bahriye’ye tahsis edilerek Torpido Fabrikası olarak düzenlenmiştir. İzmit Çuha Fabrikasının kalan bölümleri günümüzde askeri bölgenin içerisinde olmakla beraber kullanılmamaktadır.
Hilal Karavar’ın araştırmasında Kullar Çuha Fabrikası ile Başiskele arasındaki dekovil hattı “Fabrikanın aletlerine özel önem gösterilmiş ve bozulan makinelerin hemen tamir edilmesi sağlanmaya çalışılmıştır. Gerekli olan aletler, üretilen mamuller deniz yoluyla getirilmiş veya gönderilmiştir. Fabrikaya gelmesi ise fabrika ile körfez arasında bulunan dekovil hattı yoluyla sağlanmıştı” ifadesi ile yer bulmuş ve dekovil hattına ait iki adet fotoğrafta yayınlanmıştır.
Baki Berk Kayalar aracılığı ile elimize geçen 1970 yılına ait haritayı Dr Fehmi İnel “googlemaps” programı ile değerlendirerek Başiskele Kullar arasındaki dekovil hattının 6.68 km olduğunu ve hattın rakım (deniz seviyesinden yükseklik değerlerini) bilgilerini çıkardı. TCDD 1.Bölge Müdürlüğü yol servisi uzmanlarına yaptırdığımız hesaplamalarda ise %05 (binde beş) oranında bir eğim bulunduğu tespit edilmiştir.
1970 yılına ait haritada Kullar’dan sonra devam eden dekovil hattı hakkında bir veriye ulaşılamamıştır.
Dekovil hattının genişliği ve bu hatta dolu vagonların iskeleden Kullar’a rampa yukarı ve yine dolu vagonların Kullar’dan rampa aşağı bir lokomotif gücü ile mi yoksa insan gücü ile mi konusunda da bir bilgiye ulaşılamamakla birlikte inceleme ve araştırmalarımız devam etmektedir.
Kaynak:
1)Hilal Karavar “Osmanlı’dan cumhuriyete İzmit Çuha Fabrikası” Yüksek Lisans Tezi
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Yazar: kentvedemiryolu