HAYDARPAŞA’DA RESTORASYON BİLMECESİ

Haydarpaşa gar binası çatısının yenilenmesi ile dış cephesinin temizliği ve bakımının yapılarak ahşap doğramalarının aslına uygun yenilenmesi, 5 nolu bina çatısının yenilenmesi ile dış cephesinin bakım ve onarımını yapılarak ahşap doğramalarının aslına uygun yenilenmesi işiyle ilgili ihalenin 28.01.2014 tarihinde yapılacak olan ihale ilanında değişikliğe gidilmesi nedeniyle 25 Şubat 2014 tarihine ertelenmişti. Bu tarihin üzerinden üç aya yakın zaman geçmesine rağmen TCDD tarafından ihale sonucu ile ilgili bir duyuru henüz yapılmamıştır.

TCDD liman işletmelerindeki yolsuzluk operasyonunun ardından ihalelerin yapıldığı birime demiryolu çalışanlarının 15 Ocak 2014 tarihinden itibaren getirilen giriş-çıkış yasağı nedeniyle bu ihalenin yapılıp yapılmadığı yapıldı ise hangi firmanın kazandığı konusunda bir bilgi sahibi olunamamıştır.

İhale ilanındaki 12. Madde hükmüne göre TCDD bütün tekliflerin reddetme ve ihaleyi iptal etme hakkına sahiptir. Ancak TCDD tarafından bu konuda da kamuoyuna resmi bir açıklama yapılmamıştır.

Haydarpaşa Dayanışması İhale ilanın 7.1 maddesinde “İhale dokümanı, TCDD İşletmesi Genel Müdürlüğü, Emlak ve İnşaat Dairesi Başkanlığı, İhale Şubesi Kat:3 No:4118 odada görülebilir ve 2.500,00- TL.(İkibinbeşyüz TL.)Türk Lirası karşılığında TCDD İşletmesi Genel Müdürlüğü Merkez Veznesi (Zemin Kat) Gar/ANKARA satın alınabilir” ibaresindeki “görülebilir” seçeneği yerine 2.500 TL ödeyerek teknik şartnameyi edinmeye odaklanıldığından teknik şartnamenin içeriği öğrenilememiştir.

Bununla beraber TCDD’nin İhale ilanına koyduğu “İhale konusu işin tamamı veya bir kısmı alt yüklenicilere yaptırılamaz. Anahtar teknik personel olarak istenmemektedir. Aşağıda belirtilen teknik personeli ihale üzerinde kaldığı takdirde istihdam edeceğine dair taahhütnamenin verilmesi zorunludur.

GÖREVİ	UNVANI	İŞ DENEYİMİ (YIL)	KİŞİ ADEDİ (EN AZ)
Proje Müdürü	Yüksek Mimar	(Restorasyon dalı) 7 Yıl	1
Şantiye Şefi	Yüksek Mimar	(Restorasyon dalı) 5 Yıl	1
Saha Mühendisi	İnşaat Mühendisi	5 Yıl	1
Saha Mühendisi	Makine Mühendisi	5 Yıl	1
Saha Mühendisi	Elektrik Mühendisi	5 Yıl	1

İstekli bu iş kapsamında kendi bünyesinde bulunma zorunluluğu olmamakla birlikte yukarıdaki tabloda belirtilen nitelik ve nicelikteki personel ile birlikte çalışmak zorundadır. Yukarıdaki tabloda belirtilen ve istekli bünyesinde bulunmayan personel için personelin noter onaylı diploma ve ya mezuniyet belgesi suretleri, oda kayıt belgeleri ve deneyimlerini gösteren diğer belgeler ile özgeçmişleri İdareye sunulacaktır. İhale üzerinde kalan isteklinin, taahhüt edilen teknik personelinin idarece öngörülen nitelik ve sayıda olduğuna dair belgeleri sözleşmenin imzalandığı tarihten itibaren 5 (beş) gün içinde idareye sunması zorunludur. 4.4. Bu ihalede benzer iş olarak kabul edilecek işler: B-I Grup İşler (Restore edilecek yapılar ve tarihi eski eserler niteliğinde olup yıkılarak orijinaline uygun olarak yeniden yapılan yapılar ile benzer nitelikteki işler.) ve ihale tarihinden önceki bir yıl içerisinde Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğünün Uygulama İşleri için belirlemiş olduğu kriterlere uygun ön yeterlilik almış olan firmaların teklifi kabul edilecektir” şartlarını yerine getirecektir.

3 R Projesi Haydarpaşa Restorasyonu için ne diyor

28 Kasım 2010 tarihinde meydana gelen çatı yangınından sonra İTÜ TechnoBee Akademik Firması bünyesinde oluşturulan ve İTÜ tarafından görevlendirilen dokuz uzman üyeden oluşan Danışma Kurulu da; Haydarpaşa Gar Rölöve Restitüsyon, Restorasyon ve yeniden kullanım/işlevlendirme projeleri süreci sonunda hazırladıkları raporda “Haydarpaşa Garı ve çevresinin işlevsel tarihsel ve kentsel bütünlüğünün korunacağını, birincil olarak ta Haydarpaşa Gar Binasının yapılış amacı ve işlevi değiştirilmeksizin projelendirme yapılacağını” ilke kararı olarak kayda geçirmiş bununla birlikte Işık inşaatın Rölöve Restitüsyon, Restorasyon’a yönelik çalışması sonucunda da şu tespitler yapılmıştır.

Haydarpaşa Gar 3 R Projesi Hasar ve yapı tespiti

28.10.2010 tarihinde çıkan yangında çatı ciddi bir biçimde hasar görmüş kısmen yok olmuştur. Tuzlu deniz suyu ile yapılan söndürme çalışması esnasında özellikle üst katlar yapısal olarak olumsuz etkilenmişlerdir.

Hizmete açılışından sonra büyük çapta bir restorasyon geçirmemiş olan Gar, 1976 yılında onarıma alınarak 1983 yılı sonunda dış cepheleri ile kulelerinin restorasyonu tamamlanmıştır.

U plan tipi binanın üç kolun dış cepheler kesme taş kaplı olup yalnızca uzun ve kısa kolun küçük bir bölümünde sıva kaplıdır. Bunun dışında iç avlu cepheleri ağırlıklı olarak sıvalı yalnızca köşelerde taş kaplıdır.

Işık inşaatın 3 R Projesinde Gar Binasında Restorasyona yönelik düşünülen yapısal müdahaleler şu şekilde sıralanmıştır

 Düşük basınçlı suyla yüzey temizliği

 Bezemeli yüzeylerde kimyasal temizlik

 Tuzlanma ve çiçeklenme görülen yerlerde kağıt hamuru ile yüzey temizliği

 Düşük basınçlı kumlama veya kuru buzla temizlik

 Bitki veya karayosunu temizliği

 Korozyon görülen yerlerde metal yüzeylerde temizlik

 Niteliksiz eklerin temizlenmesi

 Ayrıca ahşap doğramaların, ahşap taşıyıcıların, çatı kaplamalarının kurşun kaplamaların kiremit altı tahtalarının yenilenmesi

 Çelik taşıyıcıların, bakır kaplamaların, arduvaz kaplamaların yenilenmesi,

 İç ve dış sıvaların yenilenmesi,

 Yeni tuğla kullanımı, kalem işi uygulamaları, ve duvar kağıtlarının yenilenmesi diğer yapısal müdahalelerdir.

 Bunların dışında yeni taş kullanımında Hereke pudingi bezemeli ve bezemesiz Lefke grisi taşı kullanımı, kimyasal sağlamlaştırma, bezemeli ve bezemesiz taşlarda plastik onarım, ahşap eleman bakım onarım ve çatının yeniden inşa edilecek olması gibi müdahaleler gerçekleştirilecektir.

Işık İnşaatın 3 R projesinde Haydarpaşa gara yüklenen yeni işlevler

Çağdaş kullanımın gerektiği donanım ve uygulamalar yapılacaktır. Özellikle çatının kent belleğinde yer ettiği biçimde son hali esas alınarak yenilenmesi ve tamamlanması temel prensip olarak kabul edilmiştir.

Gar binasının çatı katındaki mekanlar müze, sergi alanı, kütüphane, toplantı ve konferans salonu gibi kültürel işlevlere ayrılmıştır. Ayrıca bu mekanlara hizmet vermek üzere çatı kulelerinde kafeteryalar tasarlanmış, bu mekanlara ulaşılmasını şeffaf bir asansör çatıya iç avludan çıkışı sağlayacak şekilde düşünülmüştür. Ara katlar TCDD İdari ofislerinin kullanımına ayrılmıştır. Zemin kat ise yolcu ihtiyaçlarına tahsis edilmiştir. Yapıda gerçekleştirilecek restorasyon müdahalelerinde yüksek kurul ilke kararlarına ve Venedik tüzüğü ilkelerine uygun davranışlar içinde bulunulmasına özen gösterilmelidir.

3 R projesinde Haydarpaşa gar restorasyonuna yönelik yukarıdaki tespit ve önermeler yapılırken Anadolu Demiryolu Mirası ve Korunması konulu doktora tezinin yazarı,Kadir Has Üniversitesi öğretim üyesi Doç.Dr.Yonca Kösebay Erkan’ın görüşlerine başvurduk.

Doç.Dr.Yonca Kösebay Erkan, “Koruma/restorasyon açısından bakıldığında Haydarpaşa Garı ve çevresi için çözümlenmesi gereken birkaç konu bulunmaktadır. Bunlar arasında en acil müdahale bekleyen konu yapının yangın sırasında aldığı hasarın giderilmesidir. Buna bağlı olarak çatısının hangi ilkeler gözetilerek yeniden inşa edileceği tartışılan konulardan biri olmuştur.

Geçmişte ahşap olan çatının 1917 yılında geçirdiği yangın sonrası özgün formunda değil de bir yarışma sonrası belirlenen, eskisini andıran çelikten ancak daha alçak olarak inşa edilmiş olması, günümüzde yeniden inşa edilmesi düşünülen çatının formunun farklılaştırılabileceği olasılığını akıllara getirmektedir.

Ancak toplumsal hafızanın sürekliliği açısından, yapının görsel imgesinin korunması gereklidir. Bu nedenle, çatının 2010 yangını öncesi durumuna döndürülmesi yerinde olacaktır. Koruma kuramı açısından, çatının hafızalarda izi olan bir duruma döndürülmesi uygun bir yaklaşımdır. Haydarpaşa Garı’nın çatısının yeniden inşası için gerekli veriler çatının yanmamış bölümlerinde hala izlenebilir. Kuşkusuz, bu durumda, izleri mevcut olan çatının tamamlanması yolu tercih edilmelidir.

Diğer taraftan burada sunulan veriler çatı arasının hiçbir dönemde işlevlendirilmediğini göstermektedir. Bu sebeple, arşiv belgelerinden de izlenebildiği kadarıyla mevcut durumda kullanıcıların toplu şekilde çatı içine ulaşımını sağlayan herhangi bir merdiven ya da asansör gibi bir düşey dolaşım aracı bulunmamaktadır.

Çatının nasıl restore edileceği sorusuna çatı arasının nasıl kullanılacağı da dahil edilmelidir. Özgün tasarımda çatı arası bir mekan olarak ele alınmamasına rağmen yetkililerin bu alana bir işlev vermek istediği anlaşılmaktadır. Ancak çatı içine verilecek kamuya açık işlevler beraberinde çatıya ulaşım sorununu doğurmaktadır. Zira çatı arası halka açık bir kullanım için tasarlanmadığından buraya erişim sağlayan ortak kullanıma ait bir merdiven bulunmamaktadır. Bu sorunu aşmak için geliştirilecek mimari çözümlerin tümü yapının özgün tasarımını zorlayacak çözümlerdir. Aynı zamanda çatı arasına verilecek işlev doğrudan yapının kendisinin hangi işlevle kullanılacağı ile ilişkilidir. Zaten yapının otel olarak kullanılması yönünde dile gelen görüşler kamuoyuna yansımış, buna imkân tanıyacak yasal düzenleme imar planına işlenmiş durumdadır. Çatı arası için talep edilen kamuya açık işlevlere (kütüphane, sergi salonu ve diğerleri) hizmet vermek için geliştirilen öneriler arasında yapının iç avlu köşesinden çatıya ulaşan bir asansör olduğu bilinmektedir. Yalnızca çatıya ulaşım sağlayan bir asansör birkaç açıdan sakıncalıdır. Restorasyon projesinde ifade edildiği gibi kültürel amaçlı bir kullanım için gerekçelendirilmiş olsa dahi değişen koşullarda her zaman farklı işlevler için değiştirilebilir durumdadır. Böylesine değerli bir kültürel varlığın çatısına kalabalık kitlelerin yerleştirilmesi ile bu katın kullanıcıları yangın, deprem gibi afet durumlarında acil kaçış olanağından yoksun olacaktır. Ancak hepsinden önemlisi, yapının kullanıcısı ile olan ilişkisi bütünüyle yeni bir kimlik kazanmaktadır. Yapının restorasyonunu sadece çatının onarımı olarak ele alan bir yaklaşım ile yapısal güçlendirmesi yapılmadan bu yeni işlev hayata geçerse, yapıya büyük miktarda ek yük bindirilmiş olacaktır.

Aynı zamanda, 1999 Marmara Depremi’ni yaşamış olan yapının yangın öncesinde dahi strüktürel güçlendirmeye ihtiyaç duyduğu bilinmektedir. 2010 yangınını söndürme çalışmaları sırasında yapılan yanlış müdahaleler ile yapı daha da hassaslaşmıştır.

Yeniden işlevlendirilme projesi, yapının bir müze olarak değerlendirilebileceğine işaret ederken, Haydarpaşa Garı bu tür durağan, edilgen bir koruma yaklaşımından daha fazlasını hakediyor.

Yapının tren garı olarak işlevini sürdürmesi ve geçmişin verileri ile bağını koruması gerekir. Çağdaş kentlerin rolü toplumsal gelişmenin aracı olabilmekten geçmekte; sürdürülebilir yaşam alanları, güncel ve gelecek nesillerin ihtiyaçları ile mimari ve doğal çevre arasında bir dengede durmak zorundadır. Belgeler, Haydarpaşa Garı ve geri sahasının tarihten gelen bir bütünlüğe sahip olduğunu göstermektedir. Boyutları küçülmüş de olsa, kentin geçmişine ait önemli verileri hala taşımaktadır. Burada demiryolu ve endüstri mirası kapsamında değerlendirilebilecek çok sayıda yapı, araç/gereç ve belge yer almaktadır. Bu katmanlar topluma yansıtılırken, tarihi değerlere saygılı, bölgeyi kentin diğer merkezleriyle ilişkilendirecek, mevcut açık alanları koruyarak deniz ulaşımı ile demiryolu ulaşımı bağını sürdürecek yaklaşımlar benimsenmelidir” sözleriyle yapılması gerekenleri belirtmiştir.

İstanbul II Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu‘ nun 21.08.1997 gün ve 4542 sayılı kararında da “1. Grup Korunması Gerekli Kültür Varlığı” olarak tescil edilen Haydarpaşa Garı binasının tarihi ve kültürel değerleri ile endüstriyel fonksiyonları korunarak uluslararası koruma ilkeleri doğrultusunda restore edilmelidir” denilmektedir.

Gerek restorasyon ve gerekse planlama sürecinde evrensel planlamanın olmazsa olmazı olan “KATILIMCILIK” ilkesi temelinde, Haydarpaşa Dayanışması bileşenlerinden olan Mimarlar Odasının önümüzdeki sürece gözlemci statüsünde katılımı mutlaka sağlanmalıdır.

1917 yılında sabotaj sonucu çıkan yangında tamamen yanan HaydarpaşaGar’ın çatısının onarımı, hatlar millileştirildikten sonra Anadolu-Bağdat Demiryolları Genel Müdürlüğü tarafından o dönemin güç ekonomik koşulları içerisinde gar tren trafiğine kapatılmadan, hatta işlevi daha da arttırılarak sürdürülmüş ve 29.09.1933 yılında tamamlanmıştır.

2014 yılı içinde yapılacak olan Haydarpaşa gar binası çatısının yenilenmesi ile dış cephesinin temizliği ve bakımının yapılarak ahşap doğramalarının aslına uygun yenilenmesi işleminde, bina boşaltılarak, garı belleklerden silecek olan dönüşüm sürecine dayanak yapılmamalıdır.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Yazar: kentvedemiryolu