GARLAR O KADAR YEŞİLDİ Kİ….

"Yeşile olan hasretimizi gidermeye uğraşan DEVLET DEMİRYOLLARI İDAREMİZİ tanıtacağız…

Mükemmel fidanlık teşkilatı ile bu uğurda bizzat büyük gayretlerle çalışan Devlet Demiryolları mükemmel tarife siyaseti ile de, gerek süs ağaçlarının gerek meyve ağaçlarının çoğalmasında sessiz sedasız fakat bilinmeden öğrenilmeden akla gelmeyecek bir ölçüde hizmet ediyor. Bu hususta istatistik okumayacağız, yalnız hatıralarınızı biraz yoklamanızı rica edeceğiz. Yeni yapılmış tren hatlarından daha bu hatlar yeni iken ilk veya ikinci senede geçmişseniz bozkır ortasında 15 km de bir trenin durduğu, ağaçsız, gölgesiz istasyonları görmüş olacaksınız. Buralardan birkaç sene sonra eğer bir daha geçtiyseniz, genç taze ağaçların yeşili herhalde yüzünüze gülmüş ve rüzgârı ruhunuza serinlik getirmiştir.

Foto:Haydarpaşa Fidanlık-2009

Bugün Devlet Demiryollarımızın sayısı 500 ü aşan istasyonlarında milyonlarca ağaç var ve sayıları her yıl gittikçe artıyor. Yalnız bu sene fidan dikme mevsiminde istasyonlara 100 bin ağaç dikilmiştir. İstasyonlar binaları kadar ağaçları ve parkları ile de birer küçük mamure şirinliği arz ediyorlar. Bilhassa bozkır ortasında inatçı ve haşin yayla iklimini yenerek ağaç ve yeşillik yetiştirmek meselesi, artık halledilmiş bir davadır. Malatya ve Kayseri istasyonları bunun yüzlerce misalinden ikisidir. Fakat uzağa gitmeye ne hacet. Ankara’da yalnız istasyonda değil, şehrin birçok yerlerinde gördüğümüz büyük yaşlı çamlar Devlet Demiryolları fidanlıklarından getirilmiş ve tutturulmuştur.  

 

Devlet Demiryollarının fidanlıkları ve seraları ne yetiştirmiyor ki.Palmiye mi istiyorsunuz ucuz fiyatla Devlet Demiryollarından alabilirsiniz ve size yüzlerce kilometrelik mesafelerden istediğiniz istasyona getirip teslim ederler.Bunun için para almazlar.

Memlekette ağaç, çiçek ve bahçe zevkini yaymak ve bu hususta kendi istasyonlarını birer örnek haline getirmek için istasyon müdürlerine ikramiyeler, mükafatlar bile veren Demiryollarımız, halka da en büyük kolaylıkları götürüyor.

İdarenin 16 büyük fidanlığında, dikildikleri yere hemen gölge verecek yetişmiş yüz binlerce gölge ağacı kadar yüz binlerce meyve fidanı da vardır. Bunlar pek ucuz satılıyor, pek ucuz taşınıyor öyle ki bugün birçok şehrimizin büyük bahçeleri, parkları bu sayede doğduğu gibi memleket meyveciliği da Devlet Demiryollarımızın gayretine çok şey borçludur. Mersin, Adana, Tarsus ve Niğde’nin çok az zamanda meyvecilik bakımından attıkları adımlar bunun misallerinden yalnız birkaçıdır. Niğde’nin nefis elmaları ancak son senelerde herkesçe tanınmaya başladı.

Elmalıklar gün geçtikçe çoğalmakta ve o havaliye büyük bir istikbal vaat etmektedir. Mersin-Adana hattı devlete geçtikten sonra, Devlet Demiryollarımızın çok ucuz tarifeler tatbik etmesi ve istikbali görmesi yüzünden meyvecilik ve turfandacılık buralarda birdenbire genişlemiştir.

Başlangıçta furgonun bir köşesine konulan 4–5 sepetten ibaret kalan meyve ve sebze nakliyatı gösterilen kolaylıkların faydası anlaşılınca zamanla katarlarla taşınacak hale gelmiştir. Bugün yalnız yaş sebze olarak yine yalnız Mersin 7 bin tonluk sevkıyat yapmaktadır.

Portakal ve mandalina nakliyatı aynıdır. Adana ve Mersin havalisinde sayıları ve genişlikleri gittikçe artan portakal ve mandalina bahçelerini birazda Demiryollarının doğurduğunu söylemek yanlış olmaz.

"TRT Ankara Radyosu Memleket Haberlerini dinlediniz".

Gebze’de demiryolu arazisinde izinsiz kesilen çam ağaçları haberlerini duyduğumuz şu günlerde bu haber inandırıcı gelmedi mi? Orson Wells’in radyo tiyatrosundaki haber gibi kurmaca değil, 29.05.1941 günü Ankara Radyosunda yayınlanan gerçek bir haberdi bu okuduklarınız.

Şimdilerde yok olan Demiryolu kurum kültürünün en önemli halkalarından biri insana ve doğaya saygıydı. Yapılan her yeni garın çevresini ağaçlandırmak demiryolu geleneğiydi. Bugün işyerlerinde gördüğünüz harap çardaklar, yıkık dökük havuzlu bahçeler o günlerden kalmadır.

Yolun her türlü iklim şartlarına mukavemetini artırmak ve aynı zamanda trenlerimizde seyahat edecek yolcuların zevkini okşamak bakımından hat güzergâhının ağaçlandırılması, istasyon civarının park ve bahçelerle güzelleştirilmesi amacıyla demiryolu teşkilatı içinde fidanlıklar kurulmuştur. Fidanlıklar Müdürü C.Duransoy 1936 senesi başında Devlet Demiryolları istasyonlarının mevcut ağaçlarının envanterini yapmış, Bayındırlık ve Demiryol dergilerinde yayınlanmıştır.

İSTASYONLAR	AĞAÇ MEVCUDU (adet)
Haydarpaşa	1015
Kızıltoprak	86
Feneryolu	410
Erenköy	228
Suadiye	60
Bostancı	113
Küçükyalı	26
Maltepe	119
Kartal	61
Yunus	55
Pendik	343
Km.29+668 köprü	16
İçmeler	27
Tuzla	240
Gebze	244
TOPLAM	3043

Liste tüm teşkilatı kapsamaktadır. Buraya sadece İstanbul banliyösünü aldık. Sirkeci hattı 1939 da devletleştirildiği için bu listede o bölgenin ağaç sayısı belirtilmemiştir. Bugün Haydarpaşa-Adapazarı demiryolu güzergâhında ağaç sayısı 20 000 civarındadır. Bunların arasında asırlık çınar ve çam ağaçları bulunmaktadır.

TCDD’nin faaliyete geçtiği ilk yıllarda teşkilatın 18 istasyonunda kurulmuş fidanlıklardan yapılan ve buralardan dağıtılan fidanlarla istasyon civarlarının güzelleştirilmesi dışında yarma ve imlaların tahkiminde büyük faydalar temin edilmiştir. Edirne, Kırklareli, Haydarpaşa, Vezirhan, Eskişehir, Kayaş, Kayseri, Boğazköy, Samsun, Yasyan, Konya, Sidrova, Mersin, Adana, İzmir ve Malatya’da kurulan fidanlıklardan istasyonlara dağıtım yapılmıştır. TCDD’nin 19.kuruluş yıldönümünde (1943) idare fidanlıkları, 500 000 metrekare yer kaplamaktaydı. Bundan başka Ankara, Kayaş, Lalahan, Kayseri, Amasya, Sivas, Derbent, Haydarpaşa, Sirkeci, Derince, İzmit, Eskişehir, Kütahya, Afyon, Salihli, Burdur, Konya, Bor, Adana, Malatya, Pehlivanköy ve Edirne’de park, bahçe ve korular bulunuyordu…

1952 yılına ait fidanlıklarla ilgili istatistikî bilgilerden fidanlık adedinin 21 olduğunu, fidanlık sahasının 570 000 metrekare’ye yükseldiğini, ayrıca Tecer’de 3000 metrekare’lik alanda 23 bin kavak ağacı yetiştirildiği muhtelif yerlerde kurulmuş limonluklarda çeşitli çiçeklerin yetiştirilerek her yıl istasyon park ve bahçelerine dağıtıldığını öğreniyoruz.

27.01.1969 tarihinde yönetim kurulu kararı ile fidanlıklar tasfiye edilerek fidanların orman işletmelerinden temini ve tarım teşkilatının da kaldırılarak bu hizmetin yol şube ve kısım şefliklerince yürütülmesi kararlaştırılmıştı. Ancak bu uygulama verimli olmadı. Orman İşletmelerinden yeteri kadar fidan temin edilemediği gibi alınanlarında istenen vasıflara uymadığı ve maliyetinin daha yüksek olması, esas görevleri demiryolu hattının her an seyrüsefere açık tutulması olan şube ve kısım şefliklerince branşları dışında kalan tarım işlerinin istenilen standartta yürütülemediği, hizmetin aksadığı, demiryolu alt yapısının bakım ve korunması ile ilgili bulunan "kültürel tahkimatı"nın yeterli ölçüde yapılmadığı gerekçeleri ile 1973 tarihinde TCDD de Yol Dairesi bünyesinde tarım teşkilatı yeniden kuruldu…

27.09.1973 tarihinde yürürlüğe giren TCDD Tarım Hizmetleri Yönetmeliğinde amaçlar şöyle sıralanmıştır.

a) Fidanlık ve Fidelikler tesisi ve işletilmesi

TCDD Teşkilatında tarım hizmetlerinin ifasını temin gayesi ile kurulan fidanlık ve fideliklerde lüzum ve ihtiyaç görülen fide ve fidanların tohum ve çelikten yetiştirilmesi ve hat boyuna dikilebilecek hale gelinceye kadar gerekli işlemlerin yapılması.

b)Kültürel Tahkimat

Şebekedeki yarma, imla, dere ve sel yatakları, köprü ayakları ile sathi heyelan sahalarının kültürle tahkimi, arazi erozyonunun kültürel tesislerle durdurulması, kar tutan ve rüzgar erozyonu olan kısımlar civarındaki yarmalarda canlı çit perde ve siperler tesisi, yolun tahkimi için zaruri olan hallerde ağaçlama suretiyle bataklıkların kurutulması

c)Ağaçlandırma

Teşekkülümüze ait boş ve müsait arazilerde iklim şartları ve toprak durumu itibari ile bölgenin hususiyetlerine uygun kavaklık ve ağaçlıklar tesisi, bunlardan kereste, selet, isfine, ağaç cebire, yakımlık odun vesaire istihsali suretiyle faydalanılması, istasyonların ve hat boylarının ağaçlandırılması

d)Kimyevi usullerle ot mücadelesi

Yol güzergâhı ile fabrika, mağaza istif yerleri, trafo merkezleri ile ambar sahaları vesair yerlerde kendiliğinden yetişen zararlı ve yangınlara sebebiyet veren yabani otların daha ekonomik ve süratli bir şekilde kimyevi ilaçlar kullanılmak suretiyle temizlenmesi

e)Park, bahçeler tesisi ve bakımı

Genel Müdürlükçe lüzum görülecek gar, istasyon, TCDD binaları ve lojmanları çevresinde park ve bahçeler tesisi ve bu tesislerin bakımlarının temini.

  Vezirhan Fidanlığı 1964

Bu yönetmelik 1990 yılında değiştirilerek yeniden yürürlüğe konulmuştur ancak asli görevler aynı kalmakla birlikte bölge teşkilatları küçültülmüş, personel sayısı sayılan işlerin yürütülemeyeceği kadar azaltılmıştır…Marmaray Projesi de bu yeşil hattı tehdit eden unsurlardan birisidir.

Ahmet Hamdi Tanpınar’ın "Beş Şehir" adlı kitabında İstanbul’a dair söylediği sözlerle bitirelim "Devlet Demiryollarının Fidanlıkları" bahsini… Fazla söze ne hacet…

"İstanbul gittikçe ağaçsız kalıyor. Bu hal aramızdan şu veya bu âdetin, geleneğin kaybolmasına benzemez. Gelenekler arkasından başkaları geldiği için veya başkalarına ihtiyaç kalmadığı için giderler. Fakat asırlık bir ağacın gitmesi başka şeydir. Yerine bir başkası dikilse bile o manzarayı alabilmesi için zaman ister. Alsa da evvelkisi, babalarımızın altında oturdukları zaman kutlandığı ağaç olmaz. Bir ağacın ölümü, büyük bir mimari eserinin kaybı gibi bir şeydir. Ne çare ki biz bir asırdan beri hatta biraz daha fazla ikisine de alıştık."

"Gerçek yapıcılığın mevcudu muhafaza ile başladığını öğrendiğimiz gün mesut olacağız"

 

Yararlanılan kaynaklar:

Demiryollar Dergisi 1936, Sayı 142

Demiryollar Dergisi 1952, sayı 9

TCDD Tarım Hizmetleri Yönetmeliği 1973–1990

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Yazar: Ruhan Çelebi-Kentvedemiryolu