Demiryolu Mirası Karakol’la Korunamaz
Derince Belediyesi, Derince eski istasyon (oteli) ve yolcu binasının röleve projesine İzmit Koruma Kurulundan 09.10.2008 tarih 599 sayılı karar ile onay alarak bu iki bina öncelikle restorasyonun yapılarak ve binanın üzerine oturduğu alanı araziye uygun peyzaj projesiyle ticari faaliyet göstermeksizin 20 yıllığına 1.000 YTL bedelle kiralamak için 19.11.2008 tarih 541 sayılı yazı ile TCDD’ye başvuruda bulunmuştur.
Tarihçe
Gebze –İzmit arası demiryolu (47,096 km 01.08.1873 yılında hizmete alınmıştır. Derince gar ve Liman sahası içinde birçok tarihi yapı bulunmaktadır. Derince Belediyesinin TCDD’den talep ettiği tarihi binalardan biri olan İstasyon binası Otel olarak inşa edilmiş sonra ki yıllarda bir dönem istasyon binası olarak hizmet görmüştür. Demiryollarında üst düzey yolcuları memnun etmek amacı ile Gar ve İstasyonlarda bazı sosyal tesislerde inşa edilmiştir. Bu tesislerden birde otellerdir. Bilinen ve günümüze gelen demiryolu otelleri Haydarpaşa, Derince ve Konya’dadır. The Times 2 adlı yayın organında Anadolu Demiryolu Ülkesi (The Land Of The Anatolian Railway VI)adlı yazıda konaklama olanaklarına ilişkin şunlar anlatılmıştır.
"Hattın yolcu hizmetleri arzu edilenden oldukça uzak, Konstantinopol’ün hemen yakınındaki köylere hizmet veren banliyö trafiği hariç; bunlar oldukça iyi işletiliyor. Ancak hatırlanmalıdır ki demiryolunun ana amacı malların ve savaş zamanı askerlerin taşınmasıdır. Yolcuların rahatı ve düşünceleri ikinci plandadır. Türkiye’nin içinde bulunduğu bugünkü rejim düzgün bir hizmet için gerekli altyapı yatırımını geri ödeyecek düzenlemeyi imkânsız kılar. Hükümet vatandaşlarının seyahat etmesine destek vermez ve örneğin en çok ticaret yapan ve en çok seyahat etmesi beklenen Ermeniler ise seyahat etmekten tümden kaçınırlar. Dahası makbuz yoluyla sayılan yolcular ise üçüncü sınıf yerli yolculardır ki verilen hizmet bunları memnun etmeye yeter. Ne var ki sayıca daha az olan daha üst düzey yolcuların ihtiyaçlarını karşılamak için bir şeyler yapılmaktadır. Ankara ve Konya’da oteller inşa edildi; İzmit’te bir istasyon restoranı var ve bir diğer yatılabilir yer Afyonkarahisar’ da mevcuttur" . (1)
Tescil Durumu
Derince gar hudutları içindeki binalardan 2 adedi tescillidir. Bunlar 75-76 pafta 95 ada 2 parsel üzerindeki Eski İstasyon (otel) ve Lojman (Yolcu binası) olup Koruma Kurulunun 20.01.2000 tarih 5482 sayılı kararı ile tescillenmişlerdir. 1999 depreminde Derince’de bulunan 6-A plan nolu gişe memuru lojmanı, 5 nolu eski kısım hekimliği lojmanı(çift lojman),61 nolu kısım şefliği marangozhanesi, 19 plan nolu çift lojman ağır hasar görmüşlerdir.
Belediyenin restorasyon ve peyyaj uygulaması yaparak yeşil alan olarak kullanmak istediği alanda TCDD nin 2 tescilli binasının yanında 10 adet lojman ve 2 adette işyeri bulunmaktadır. Herne kadar resmi yazışmalara bu konuda bir ifade bulunmamasına rağmen bu binaların tescillerinin bulunmaması nedeni ile yapılacak düzenleme kapsamında yıkılacağı belediye yetkililerince ifade edilmiştir.
Demiryolu Mirası ve korunması ile Kiralama Gerekçesi
Bugün Demiryolu Mirası dünyada endüstriyel arkeoloji, endüstri mirası kavramları ile birlikte anılmaktadır. Demiryolu Mirası günümüze gelene kadar yeterli destek ve ilgiyi bulamamıştır. Demiryollarında sağlanan gelişme sonucu kapatılan hatlar nedeni ile yitirilen demiryolu yapıtları bir sahiplenme duygusu oluşturmuş.1977 sonra tarihsel öneme sahip hatların ve demiryolu yapılarının korunması gündeme gelmiş ve bu yapılar yıkılmak yerine koruma altına alınmaya başlanmıştır. İngiltere’de 57 adet çeşitli uzunluklarda demiryolu hattı koruma altına alınmıştır.1985 yılına kadar 630 tescilli yapı bulunurken 2003 yılında bu sayı 2000’in üzerine çıkmıştır. İngiltere’de demiryollarının ve yapılarının korunmasından 4 kurum sorumlu iken Ülkemizde demiryolları ve yapılarının korunmasından sorumlu uzman bir kurum bulunmamaktadır. Bu konuda yapılacak başvurular üyelerini merkezi idarenin atadığı koruma kurullarına yapılmaktadır. Tarihsel ve endüstriyel mirasımız olan Halkalı Gebze arası demiryolunun endüstriyel demiryolu mirası ilan edilerek koruma altına alınması için koruma kurullarına 2007 yılı içinde yapılan başvuru hala bir karara bağlanmamıştır.
TCDD sahip olduğu yapı stokundaki binalara son yıllarda ekonomik gerekçeleri öne sürerek (Yeniden yapılanma- Atölyelerin kapanması) gerekli bakımı yapmamaktadır. Sahip olduğu tarihi ve kültürel binaların korunması geleceğe aktarılması için bünyesinde özel bir birim oluşturmamış, hatta restaratör mimar istihdamı da yapmamıştır.
Söz konusu alan ve iki tarihi yapıyı kiralama başvurusunda bulunan Derince Belediyesi 19.11.2008 tarih M.41.6.DER.0.15-541 sayılı yazısında araziye uygun peyzaj projesi ile ticari faaliyet göstermeksizin yıllık 1.000 YTL bedelle 20 yıllığına kiralamak istemiştir.
Yıllık kiralama bedelinin rayiç bedele göre düşük olmasının yanında resmi yazışmalara yansımayan ancak sözlü olarak dillendirilen ise tarihi Derince Otel Binasının Emniyete karakol olarak kullanılacağıdır.
Derince eski Gar (Otel)Binasına yoğun giriş çıkışı ile bina statiğinin kaldırmakta zorlanacağı bir yük ile karşı karşıya bıraktıracak bir işlev olan Karakol hizmetlerinin yürütülmesi yapılacak restorasyonu aslına uygun değil de yeni göreceği işleve uygun şekle dönüştürecektir.
Bu durum da yukarıda izah ettiğimiz dünyada gelişmeye başlayan demiryolu mirasını koruma amacı ile örtüşmeyen koruma şeklidir.
Yine yazılı olarak belirtilmese de talep edilen alan yeşillendirilerek yine TCDD’ye ait yeni gar binası yanındaki TCDD’ye ait parkla bütünleştirilerek yasal olarak belediyelerin kent içinde kişi başına düşen açık-yeşil alan miktarını artırmak olarak dile getirilmektedir.
Derince’de Yeşil alan
İlk yürürlüğe giren yönetmelikte 7 m2/kişi olan aktif yeşil alan standardı, 2 Eylül 1996 tarih ve 23804 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren "İmar Planı Yapılması ve Değişikliklere Ait Esaslara Dair Yönetmelikte Değişiklik Yapılması Hakkında Yönetmelik" ile 10 m2/kişi olarak değiştirilmiştir.
Ülkemiz kentlerinde kişi başına düşen açık-yeşil alan miktarı gelişmiş ülkelerle karşılaştırıldığında çok düşük düzeylerde bulunmaktadır. Örneğin
Ankara’da 0,86 m2,
İstanbul’da 0,84 m2,
İzmir’de 0,94 m2,
Kayseri’de 3,50 m2’dir.
Buna karşın bazı yurtdışı ülkelerin şehirlerinde kişi başına düşen miktarlar şöyledir;
Londra 28 m2,
Amsterdam 45 m2,
Roma 46 m2,
Zürich 60 m2,
Hannover (Almanya) 78 m2,
Stockholm 80 m2’dir. (2)
Yukarıdaki verilerden de görüleceği üzere kentlerimizde kişi başına düşen açık-yeşil alan Avrupa kentleri ile kıyaslanamayacak derecede azdır. 1996 yılında bu yönde yapılan yasal düzenlemede kişi başına düşen açık yeşil alan 7m2 den 10 m2 ye çıkartılmış olup, yasal hedef bile Avrupa kentlerindeki gerçekleşme oranının yanından bile geçmemiştir.
Belediyenin web sayfasında (3) Derince’nin yüzölçümünün 1550 hektar (15.500.000 m2) nüfusunun 124.451 olduğu yazılıdır. Yasal hükümlere göre Derince’de kent içindeki kişi başına düşen açık yeşil alanın toplam 1.244.510 m2 olması gerekmektedir. Web sayfasında bu konuda bir bilgi olmamakla beraber Derince Kent içinde kişi başına düşen yeşil alan miktarının ülkemiz diğer kentlerinden farklı olmadığını iddia etmek bizi yanılmayacaktır.
Son olarak TCDD’nin tarihi miras olan binalarının içine karakol yerleştirilerek yapılan korunma koruma olarak adlandırılması mümkün olmayacağı gibi TCDD’nin arazileri Belediyelerin kişi başına düşen açık yeşil alan miktarlarının arttırılması için Belediyelere seçim öncesinde açılım yapılamaz.
Yararlanılan Kaynaklar
1)Y.Mimar Yonca Kösebay’ın "Anadolu Demiryolu Çevresinde Gelişen Mimari ve Korunması" doktora tezi.
2) www.ziraat.selcuk.edu.tr/dergi/dergi/38/108-118.pdf
3) www.derince.bel.tr/default.asp
Not: Fotoğraflar Yonca Kösebay’a aittir izinsiz kullanılamaz.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Yazar: kentvedemiryolu