Anadolu Topraklarında İlk Ray Nereye Döşendi

Türkiye demiryolları tarihinden bahseden bazı yazılarda, Anadolu topraklarında ilk rayın Fenerbahçe’ye atıldığından bahsedilmiş, "fakat tarih maksat ve hangi istikamete temdit edilmek üzere başlandığına dair bir kayıt konmamıştır. Bizim tesadüf ettiğimiz malumata göre, Haydarpaşa-İzmit hattı yapılırken Fenerbahçe’ye de bir şube hattı yapılarak 27.4.1873 tarihinde işletmeye açılmıştır.

Bazı kaynaklarda 1873 tarihinden önce Fenerbahçe’ye yapılmış olduğu bahsedilen demiryolunun hikayesi ise şöyle olsa gerekir.

Kırım Savaşı’nda İstanbul’a Gelen müttefik orduaskerleri Üsküdar’da (15 Temmuz 1854) 

1854 Türk-Rus muharebesinde (Kırım muhaberesi) İngiliz, Fransız ve Sardunya’lılar müttefikimiz olduklarından bu devletlerin askerleri Türkiye’ye gelmiş ve harbe iştirak etmişlerdi.

İstanbul’a gelen Fransız ve İngiliz askerlerinin bir kısmı Kuleli Kışlası’na yerleştirilmiştir.(1854)

Bu müttefik orduların İstanbul ve civarındaki ordugâhları İngilizlerin Beykoz’dan İzmit’e kadar, Fransız’ların Beyoğlu’ndan Gelibolu’ya’ kadar olan mıntıkada bulunuyordu.

Sivastopol cihetinde bulunan ve Sivastopol’u muhasara etmekte olan müttefik ordular Sivastopol limanının sağ ve sol tarafından; sahilden muhasara hattına kadar bir demiryol yapmışlardı. Bu demiryolu gayet iri hayvanlarla çekilen bir DEKOVİL hattıdır. Vagonetler üç çift hayvanla çekilmekte idi. Balıklıova’dan başlayan hattın inşası için iki yüz asker ayrıldı ve işe başlandı ise de, bilahare asker cephe ihtiyacına alınıp yerine bahriye efradı verildi.

 

Hattın inşasını öteden beri demiryollar inşaatını iltizam etmekte olan İngiltere’li mühendis PETO (kar almamak suretiyle) taahhüt etti. Hat malzemesinin nakli için yedi vapur ile iki gemi ayrılarak, bunlara 4.500 tonluk malzeme yüklendi. Alınan tertibata göre her gemiye seksen amele, bir hekim ve bir eczacı bindirilmiş ve malzeme her hangi bir sebeple yolda bir iki gemi zayi olsa dahi iş aksamamak üzere tevzi edilmişti. İngiltere’den getirilen bu amele, demiryollarında çalışmış mütehassıs amele olup kendilerine mahsus kıyafetleri vardı ve kendilerinin intihap ettikleri bir iş başı emrinde çalışıyorlardı. Kırk kişiye bir portatif baraka ve on kişiye bir soba hesabiyle odun ve kömürleri de beraberlerindeydi. Ameleye altı kurşun atan birer PİŞTOV dahi verilmişti. Bu amele ile beraber yerli Tatar’lar da çalışarak yedi hafta zarfında hat ikmal edildi.

 

Bu demiryolu günde 98.000 okka erzak 1,300 ton cephane nakletmiş ve Sivastopol muhasarasında kullanılan ağır toplar bu hatla naklolunmuştur. Hattın son kısmı dik yokuş olduğundan, yokuşun üst başına konulan bir lokomobil vasıtasıyla vagonetler zincirle çekilmiştir.

Kırım harbinin hitamından sonra, bu hat sökülerek malzemesi devletçe satın alındı. İzmir-Kasaba demiryolu imtiyazı verilmezden evvel, bu malzeme ile İzmir-Manisa demiryolunun yapılması istenildi, fakat kifayet etmeyeceği anlaşıldığından vazgeçildi.

Haydarpaşa-İzmit hattına başlamadan önce, Sapanca civarındaki Harmanlı ormanlarından tersane kerestelerini nakil için bir hat yapılması tasavvur edildi ise de bu da yüzüstü kaldı.

Hicaz demiryolu inşasına başlanıldığı zamanda bu malzemeden faydalanılması hatıra gelmişti.

Nihayet kırım malzemesi tersane fabrikaları arasına döşenmişti.

İşte Türkiye’de ilk ray Fenerbahçe’ye konulduğundan maksat burada Kırım muharebesi esnasında Fenerbahçe civarındaki İngiliz Ordu kıtasına kadar yapılmış bir dekovil hattı olsa gerekir.

Meslektaşlarımız buna dair malumatlarını yazarlarsa kapalı kalan bir olay açıklanmış olacaktır.

Kaynak:

Demiryol Dergisi 1954 Özel Sayı

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Yazar: Sait TOYDEMİR