Haydarpaşa Vapur İskelesi
Haydarpaşa Vapur İskelesi Mimar Vedat Tek ve Kütahyalı çini sanatçısı Mehmed Emin Usta tarafından tahminen 1917 – 1918 yıllarında inşa edildiği bugüne kadar söylenegelmekte idi. Haydarpaşa Gar’ın inşaat (1907–1908) yıllarında ön cepheden çekilmiş bir fotoğrafını Arkeolog Erkmen Senan’ın bizlerle paylaştı. Bu fotoğraf Haydarpaşa Gar Vapur İskelesinin bilinen tarihini de değiştirecek.
FOTO: Erkmen Senan tarafından paylaşılan Haydarpaşa gar inşasına ait fotoğrafta binanın doğramalarının takılmakta olduğunu, yapı iskelelerinin hala sökülmediğini Vapur iskele binasınında inşasının tamamlandığını görüyoruz. 1907-1908
Afife Batur; “Vedat Tek-Kimliğinin İzinde Bir Mimar”, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2003. Afife Batur (Ed.); “Bir Usta Bir Dünya: Mimar Vedat Tek/Master and His World: The Architect Vedat Tek”, sergi kataloğu, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1999.
Diana Barillari, Ezio Godoli; “İstanbul 1900”, YEM Yayınları, İstanbul 1997.
Hakan Arlı; ” Kütahyalı Mehmed Emin Usta ve Eserlerinin Üslübü”,( İstanbul Ünv. Ed. Fak. Sanat Tarihi Bölümü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 1986, s.61-65 H. Örcün Barışta; ” Haydarpaşa İskelesi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C.4 , s.30-31, İstanbul 1993.
Metin Sözen-Mete Tapan; “50 Yılın Türk Mimarisi” Ankara 1973,s.122.
Sibel Bozdoğan; “Modernizm ve Ulusun İnşası-Erken Cumhuriyet Türkiyesi’nde Mimari Kültür”, Metis Yayınları, İstanbul 2002. Suha Özkan; “Mimar Vedat Tek (1873-1942)”, Mimarlık, sayı 121-2, 1973 ‘e ait yazılı kaynaklardan yararlanılarak internette Haydarpaşa Gar Vapur İskele binası hakkında yayınlanmış yazılarda aşağıdaki bilgiler aktarılmaktadır.
“Osmanlının son eserlerinden biridir. İnşa tarihi belli değildir, ancak denize bakan cephede bulunan çini panoda 1334 (1915) tarihi geçmektedir. Buradan yola çıkılarak yapının yapıyı 1917/18 yıllarında Mimar Vedat Tek ve Kütahyalı çini sanatçısı Mehmed Emin Usta tarafından yapılmış olduğu tahmin edilebilir.
Üç salondan oluşan yatay dikdörtgen bir plana sahiptir. Ortadaki salon yan salonlardan daha yüksek ve iki kat genişliğinde tutulmuştur. Deniz tarafına üç sivri kemerle açılır. Bunlardan iki yandakiler kapı, ortadaki ise kitleden hafif dışarı taşan bir gözetleme bölümüdür. Orta salonun önünde, yine kitleden dışarı taşan ve iki yanında birer kapı bulunan sekizgen formlu bir gişe bölümü yer alır. Yolcu inişlerine ayrılan yan salonlar orta salondan payelerle ayrılmıştır. Bunların kara ve deniz taraflarında birer kapısı bulunur.
Yapının dış cephesi çininin yanı sıra, taş işçiliği ile de bezenmiştir. Ayrıca ön cephede bir vitray çalışması vardır. Yapı, Kütahyalı Mehmet Emin Usta’nın zengin çini süsleme programına sahiptir. Kapı lentolarının üstü, pencere üzerindeki kemerler, kemer aynaları ve alınlıkları, pencere kemer alınlıklarının yan ve üçgen boşlukları çinilerle kaplanmıştır”.
Arkeolog Erkmen Senan tarafından bize ulaştırılan Haydarpaşa gar fotoğrafı garın inşa yıllarına ait olup bu fotoğrafta Vapur iskele binasının inşa edilmiş olduğunu çatısının ise Liman sahasında yapılmış olan binalarda kullanılan orta asya tipi imbik şeklinde olduğunu görmekteyiz.
Haydarpaşa garın dik olan çatısının 1917 yılında tahrip olmadan önceki dönemlere ait fotoğraflardan bir kaçında da Haydarpaşa vapur iskelesini imbik şeklindeki çatısı ile görmekteyiz.
Haydarpaşa garın 1917 yılından sonra çekilmiş fotoğraflarında ise Haydarpaşa Vapur iskelesinin çatısının şu andaki halini aldığını görüyoruz.
Demek ki 1917 yılında yaşanan saldırı ve patlamada Haydarpaşa Gar çatısı ile birlikte Haydarpaşa vapur iskelesinin çatısı da tahrip olmuştur.
Haydarpaşa gara ait orijinal planlar içersinde Haydarpaşa vapur iskelesinin planına rastlamadık. Bulabilirsek araştırmacılar için sayfamızda paylaşacağız.
Bizce Haydarpaşa gar vapur iskele binası Haydarpaşa gar ile beraber inşa edilmiş olup 1917 yılında uğramış olduğu saldırı sonucunda tahrip olmuştur. 1917 yılından sonra ise Mimar Vedat Tek ve Kütahyalı çini sanatçısı Mehmed Emin Usta tarafından restorasyonu yapılmış yeni bir çatı inşa edilmiştir.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Yazar: kentvedemiryolu