Taş Kömürü Havzasında(İşletmelerinde)Bahriye Nezareti Yönetimi(1865-1908)Ve Dilaver Paşa Nizamnamesi

Türk Denizcilik Tarihinde, Bahriye’nin ülke çıkarlarını korumak ve savunmak gibi askeri görevlerinin yanı sıra, bazıları yeterince bilinmeyen sosyal ve ekonomik başka hizmetleri de olmuştur. Denizcilik tarihimiz üzerindeki araştırmalar sürdürüldükçe, bu gibi hizmetler gün ışığına çıkmakta ve çıkmaya devam etmesi beklenmektedir.Bu bağlamda söz edilmesi gereken hizmetlerden biri de "Taşkömürü Havzasında Bahriye Nezareti Yönetimi"dir. 1865’den 1908’e değin süren 43 yıllık bu görevde dikkati çeken hizmetlerden biri de "Dilaver Paşa Nizamnamesi" olarak bilinen "Ereğli Maden-i Hümayun İdaresinin Nizamnamesi"dir. Çünkü bu nizamname ülkemizde işçilerin sağlık, iş güvencesi, çalışma koşulları ve düzeni gibi haklarını yazılı kurallara bağlayan yazılı metinlerin ilkleri arasında yer almaktadır. Ayrıca, nizamnamenin taşkömürü havzasındaki ormanların ve doğanın korunması ve çevre temizliğine ilişkin hükümleri de bu alandaki duyarlılığı yansıtan tarihi belgelerden birini oluşturmaktadır.

İstanbul Deniz Müzesi Piri Reis Araştırma Merkezi’nin gönüllü araştırmacısı Tümg.(E) Cevat Ülkekul ve Piri Reis Araştırma Merkezi’nde görevli uzman Ayşe Hande Can’ın bu çalışmasında yalnız değinilen konular ortaya konulmakla kalmamıştır. Ayni zamanda Dilaver Paşa Nizamnamesinin tümüyle araştırmacıların yararlanmasına sunulduğu gibi İstanbul Deniz Müzesi Komutanlığı Kütüphanesi’nde bulunan taşkömürü işletmelerine ilişkin bazı harita ve belgeler de ilk kez yayınlanıp, tanıtılmıştır. Çalışma, ayni zamanda, Dilaver Paşa hakkındaki, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı’nda bulunan ve ilk kez yayınlanan bazı belgeleri de içermektedir.

Ülkemizde demiryolunun başlangıç noktası sayılabilecek ilk raylı taşıma bu havzada yapılmıştır. Demir fiyatlarında Türkiye’nin İngiltere ile rekabet edemeyecek durumda olması nedeniyle; kömürün ekonomik olarak çıkarılıp, taşınması yolları araştırıldı. Böylece Evkaf Nezareti 1851 yılında havzaya İngiliz Barklay ve 8 maden uzmanı getirterek çalışmalara başladı. İngiliz teknik elemanlarının hazırladığı projelerle havzadaki kömür taşımacılığı geliştirildiği gibi, Kozlu merkez seçilerek yeni ocaklar açılmaya başlandı. "İngiltere’den getirilen demiryolu malzemesi ve vagon ile Havzada ilk demiryolu taşımacılığı olan Kozlu sahilinden Papaz havzasına kadar dekovil hattı yapılmıştır. Ayrıca, sahilde yükleme tesisleri Barklay tarafından 1851-1852’de Kozlu’da yapılmış dekovil hattında vagon katarlarının taşınmasında katırlar kullanılmıştır. Kozlu’da İngilizler tarafından sürülen dekovil hatları demiryollarının başlangıcı olmuştur.

İlgili dosyayı buradan indirebilirsiniz.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Yazar: Cevat Ülkekul, Ayşe Hande Can