Sinop Ayancık Ormanı Dekovil
Sinop Ayancık ormanları 1926 yılında Türkiye Tekel Kibrit Fabrikaları tarafından işletmeye başlanmıştır. Orman işletmesi 2 Temmuz 1928 yılında ismini Zindan – Çangal bölgelerinden alan Belçikalı Zingal T.A.Ş tarafından sözleşme ile 50 yıllığına kiralanmıştır. Zingal şirketi sözleşmeye istinaden hemen işletmeciliğe başlamış ve işletme malzemesi, ağaç ve insan taşımak üzere ormana 92,8 km dekovil hattı döşemiştir.
·
Orman kendi kurşununa hammadde oluyordu.
10 Şubat 1926 yılında Türkiye Tekel Kibrit Fabrikaları tarafından işletmeye başlanan Ayancık ormanları 2 Temmuz 1928 yılında ismini Zindan – Çangal bölgelerinden alan ve Belçikalı bir şirket olan Zingal T.A.Ş tarafından 50 yıllık sözleşmeye istinaden işletilmeye başlanmıştır.
İşletme ormanları Sarıçam, Karaçam, Göknar, Kayın ve Meşe ağaç türlerinden oluşmaktadır. 1931 tarihli plan verilerine göre işletilmek üzere şirkete verilen ormanlarda yıllık artımın 10–11 m3 ve hektardaki ortalama servetin 1.250 m3 civarında olduğu kayıtlardan anlaşılmaktadır.
· Zingal AŞ’nin Ormana hava hatları ve dekovil hatları yapması sözleşme hükmüdür.
O dönemlerde Ayancık İşletmesinde mevcut bulunan nakliyat tesislerinin önemli bir kısmı 192 tarihli sözleşme ile bu ormanları işletme hakkını alan Zingal T.A.Ş. tarafından kurulmuştur. Sözleşme gereği hava hatları ve dekovil hatları yapmak zorunda bulunan şirket idarecileri ilk olarak Ayancık’dan Lefken başına ve oradan bir kol Zindan Serisine bir kol da Çangal işletme mıntıkalarına kadar olmak üzere sabit bir hava hattı yapılmasına karar verilmişti.
Bu hattın ancak Ayancık-Lefken-Çangal kısmı yapılmış, ikinci kol (Zindan Hattı) inşa edilmemiştir. Buna mukabil hava hattı malzemesi taşımak üzere Ayancık’dan itibaren Babaçay-Kepezçayı-İnaltıçayı ana vadilerini takiben inşa edilen dekovil hatları daha sonra şirket tarafından orman nakliyatı için kullanılmıştır. Şirket, dekovil ve hava hatlarına ilaveten diğer tesisler ile nakliyat sistemini tamamlamaya çalışmıştır. Bunlardan en önemlisi İnaltı çayının yukarı kısımlarında inşa edilen küçük barajlar olmuştur. Yüksek dağlık arazi için tipik birer tesis olan bu barajlar Orta Avrupa şartlarının mevcut olduğu kabul edilerek İnşa edilmiş ise de burada dereler sel yatağı karakteri taşıdığı, arazi gayet dik olduğu ve nihayet taşınacak tomruklar çok ağır bulunduğu için hiçbir netice alınmadan kendi hallerine terk edilmişlerdir. Ancak Yemişli bölgesinde bulunan baraj, Yemişli Bekçi Kulübesi ile Yemişli İşletme Merkezi arasında uzun bir zaman kullanılmıştır.
· 92,8 km. dekovil hattı yapılmıştır.
Şirket, 1940 tarihli revizyon planına göre 32,3 km hava hattı, 92,8 km dekovil hattı, 19,1 km sürütme oluğu, 6,5 km. kuru oluk, 17,5 km su oluğu ve kanal, 33,9 km sürütme köprüsü, 10,4 km traktör yolu ve 130 km sürütme yolu inşa ederek kendisi için gerekli olan tesisleri tamamlamıştır.
|
ZİNGAL DEKOVİL HATTI FİLMİNİ İNDİRMEK İÇİN AŞAĞIDAKİ LİNKE TIKLAYINIZ |
| http://www.upload.gen.tr/d.php/s6/dif4di7m/Sinop_Ayanc__k_Orman___Dekovil.wmv.html |
· Orman Bedava olunca tüm tesislerde ahşap kullanıldı
1935–1939 plan devresinde yalnızca Çangal Serisinden yapılan kesimlerin kalın odun hacminin 590.000 m3 olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca 1928 tarihli sözleşmenin 19. ve 20. maddelerine göre orman içinde yapılacak tesislere sarf edilecek ahşap için şirketin hiçbir ücret ödemeyeceğinin açıkça belirtilmesi sebebiyle tali tesisler geniş ölçüde ahşap malzemeden faydalanarak yapılmıştır. Bunun neticesi olarak da bir zamanlar hava hattı ve dekovil hattı gibi ana tesisleri besleyen kilometrelerce uzunluktaki ahşap yollar, sürütme yol ve köprüleri ile kuru oluk gibi tesislerin önemli bir kısmı tamamıyla kullanılamaz birer enkaz haline gelmiştir. Bu tesisler için sarf edilen kereste miktarı yaklaşık 35.000 m3 civarındadır.
· Orman İşletmesinde kullanılan farklı nakliyat türleri
Ayancık’ta o dönemlerde genel olarak tali tesisler üzerindeki sürütme nakliyatı zaman zaman çok uzun mesafeler dahilinde yapılmıştır. Nitekim Zingal şirketinin bu metotla at ve mandalardan faydalanmak suretiyle 15–30 km.ye kadar olan mesafelerde nakliyat yaptığı bildirilmektedir. İşletmede eski dönemlerde uygulanan bir diğer taşıma şekli de tomrukların uygun meyillerdeki yamaçlardan aşağı kaydırılması veya yuvarlanmasıdır. Bu yöntemle dekovil hattı kenarındaki bölmelerin kesimlerinin hat kenarına indirilmesinde faydalanılmış, meyilin uygun olduğu bazı durumlarda genellikle kağnılar kullanılmıştır.
İşletmede eski dönemlerde ortalama 1-2 km lik mesafelerde yapılan sürütme nakliyatı için ya köylülerin ya da bizzat işletmenin sahip olduğu mandalardan faydalanılmıştır. O dönemlerde işletmeye ait yaklaşık 1.500 çift manda sürütme işlerinde kullanılmaktaydı. Ayrıca mühendis, muhafaza ve ölçü kesim memurlarının işletmeye ait binek atlarını ulaşım için kullandığı, sürütme için kullanılan manda ve atlar için özel ahırların yapıldığı, manda ve atların bakım ve tımarı için seyislerin bulunduğu kayıtlardan anlaşılmaktadır.
· İşletmedeki ana taşıma yöntemleri ve dekovil hatları
İşletmenin eski dönemlerde ana taşıma yöntemleri 2 hava hattı, Çangal Dekovil Hattı, kamyon ve karayolu nakliyatına ilaveten fabrika ile irtibatı temin etmesi bakımından Ayancık Dekovil Hatları mevcuttu. Bu hatlarla taşınan emvaller, kurulduğunda Türkiye’nin en büyük, dünyanın 2. büyük kereste fabrikası olan ve yılık 210-220 bin m3 tomruk işleme kapasitesine sahip Ayancık merkezde kurulu, Belçika-Alman-Polonya-Rus ve İsviçre ortaklığına dayanan Ayancık Kereste Fabrikasında mamul hale dönüştürülmekteydi. Bu işlerde şirket bünyesinde yaklaşık 1.500-2.000 işçi çalışmaktaydı. Mamul hale dönüştürülen emvaller ilk yıllarda gemilerle yurt içi ve yurt dışına gönderilirken, daha sonraki yıllarda kamyon nakliyatının da gelişmesiyle bu ürünler hem deniz hem de kara yolu taşımacılığıyla yurt içi ve yurt dışına pazarlanmıştır.
İnşaatı 1929–1932 yılları arasında tamamlanmış olan Büyük Hava Hattının ilk tülü 28 km idi. Yenice Serisi ile Ayancık arasındaki hava hattı yapımından itibaren 9 yıl süre ile kullanılmış, hattın sık sık arıza yapması nedeniyle bu kısmı 9. yıl sonra iptal edilmiştir.
Yenice serisine kadar hava hattı ile taşınan emvaller buradan dekovil hattı ile Ayancık’a taşınmaya devam edilmiştir.
Hava hattının iyi çalıştığı dönemlerde günde 400–450 m3 tomruk nakledildiği tespit edilmiştir. Daha sonraki dönemlerde hat sık sık arıza yaptığı bazen de yetecek miktarlarda tomruk elde edilemediği ve tesisatın eski iş görme kabiliyeti kalmadığı için 200–250 m3’lük miktara nadir hallerde ulaşabilmekteydi. Hava hattının çalıştırılmasında Çangal’da Kurulu ve yakıtı odun hammaddesi olan buhar makineleri kullanılmış, bu makinelerden üretilen elektrik enerjisi hava hattının çalıştırılmasında, iş merkezi olan Çangal ile civar köylerin elektrik enerji ihtiyacında kullanılmıştır. Bu hali ile 1930’lu yıllarda Ayancık İlçesinde ve belirli bölgelerinde elektrik enerjisi kullanılmaya başlanmıştır.
Büyük Hava Hattına Göldağ ve Yemişli Serilerinden üretilen orman emvallerinin taşınmasında kullanılan 150–200 m3 kapasiteli Küçük Hava Hattı 4,5 km. olarak 1936 yılında inşa edilmiştir.
Bu hava hattı ile Karadere istasyonuna kadar taşınan emvaller buradan dekovil hatları ile beraber büyük hava hattına nakledilmekteydi.
Karadere istasyonu ile Çangal arasında bulunan dekovil hattının toplam uzunluğu 5,1 km. olup yıllık 120.000 m3 emval taşıma kapasitesine sahipti.
Çangal bölgesinden istihsal edilip Büyük Hava Hattı ile Yenice istasyonuna kadar taşınan emvaller Yenice İstasyonundan Ayancık’a kadar dekovil hattı ile taşınmıştır. Bu dekovil hattının uzunluğu yaklaşık olarak 16 km.dir.
Dekovil hatları ile orman emvalinin taşınmasının yanı sıra bu hatlar ormanda çalışan işçiler ile yörede yaşayan insanların da ulaşım ihtiyaçlarında kullanılmıştır.
2 Temmuz 1928 yılında Zingal T.A.Ş. Ayancık ormanlarını 50 yıllık sözleşme ile işletmeye başlamış olsa da geçen zaman içerisinde şirketin ormanları aşırı tahrip etmesi nedeniyle 14 Mart 1945 tarihli Bakanlar Kurulu Kararı ile sözleşmesi feshedilmiştir.
1928–1945 yılları arasında Ayancık’ta faaliyet gösteren şirket, faaliyeti süresince yöre insanlarını sosyo-ekonomik olarak etkilemiştir. Şirketin faaliyete geçmesi ile Ayancık İlçe merkezinde ve belirli bölgelerinde elektrik enerjisi Cumhuriyetin ilk yıllarında kullanılmaya başlanmıştır. Bunun yanı sıra sosyal yaşamda tenis kortları, voleybol ve futbol takımları oluşturulmuş, yöre insanları yabancı kültürden oldukça etkilenmişlerdir. Şirketin iş merkezi olan Çangal’da mühendisler, memurlar ve İşçiler aileleri ile birlikte kalmışlar, insanların ihtiyaçlarına binaen sinema salonu, okul, kantin vb. birimler de kurulmuştu.
1945 yılında Zingal T.A.Ş. şirketinin kapatılması ile kurulan Ayancık Orman İşletme Müdürlüğü, günümüzde 11 İşletme Şefliği ile ormancılık faaliyetlerini yürütmektedir. Yaklaşık 57.000 hektar ormanlık alanın %90’ını verimli ormanlar oluşturmaktadır. İşletme Müdürlüğünün en son plan verilerine göre yıllık cari artımı 277.000 m3, yıllık ortalama üretimi 150.000 m3 DKGH.’dir. İşletme ormanlarının ağaç serveti yaklaşık 14.580.000 m3’tür.
Şimdilerde, gerek suyolu, gerek hava ve dekovil hattı da kullanılmayıp, ormanla fabrika arasındaki kereste nakli ne yazık ki kamyon filosu ile yapılmaktadır.
Ormanlarımızdaki kaçak yapılaşma 2B yasası ile yasal kılıfa oturtulurken Orman alanlarının madencilerin kullanımına açan yönetmeliğe karşı açılan davada sona yaklaşılmaktadır. Orman alanlarında maden işletmeciliği yapılmasına karşı çıkanların Danıştay’da açtıkları davada kesin kararın, önümüzdeki günlerde Danıştay İdari Davalar Genel Kurulu’nca verileceği bildirildi.
TMMOB Peyzaj Mimarları Odası’nca Danıştay 8. Dairesi’nde açılan davada, orman alanlarının madencilerin kullanımına sunulmasına olanak tanıyan yönetmeliğin iptali istenmişti.
Danıştay 8. Dairesi, davayı karara bağlarken, madencilerin orman alanlarında yapacakları faaliyetlerde çevre kullanım alanı ve depo tesisi alanına engel getirdi ve yönetmeliğin diğer hükümlerin iptali istemini reddetti. Davacı taraf bunun üzerine Danıştay İdari Davalar Genel Kurulu’na itiraz başvurusunda bulundu. Yüksek mahkemenin dosyayı önümüzdeki günlerde karara bağlaması bekleniyor.
Maden işletmelerinin orman alanlarında içinde faaliyet sürdürmesi, canlıların yaşam alanlarını, su kaynaklarını ve ekolojik dengeyi zedeleyecek geri dönüşü olmayan çevre sorunlarını beraberinde getirecektir.
Kaynak:
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Yazar: kentvedemiryolu