E 14.000 Trenlerimize Veda Ederken

 

25.10.1951 tarihinde çeşitli amaçlı yolcu ve yük vagonlarının onarılması ve gerekli vagon yedek parçalarının yapılması amacıyla Adapazarı’nda “Vagon Atelyesi” adı altında bir birim kurulmuştur. 1961 yılına kadar çeşitli tip ve onarım grubundan yılda 1200 adet yolcu, 6000 adet yük vagonu onarımı ve gerekli miktarda yedek parça yapımı ile görevlendirilen atelye, bu tarihten sonra PTT’nin gereksinimi olan posta vagonlarının yapımını üstlenmiştir. 

Birinci Beş yıllık Planlı dönemin kararlarına uygun olarak 250 adet çeşitli amaçlı yolcu vagonu yurt dışı olanaklarıyla yapılmış artan iş hacmi, sabit tesis ve tezgah gereksinimleri için 25 milyon TL’lik yatırım yapılmak suretiyle ve kuruluşa “Adapazarı Vagon Fabrikası” (ADF) adı verilmiştir. 

Adapazarı Vagon Fabrikası 1965 ve 1966 yıllarında ikinci ve üçüncü mevki banliyö tipi vagonlar, 1967 yılında üçüncü mevki yolcu vagonu yanı sıra pulman vagonlar, 1968 yılında üçüncü mevki yolcu vagonu, yemekli vagon ve elektrikli dizi orta vagonu, 1969 yılında ikinci mevki yolcu vagonu, furgon, pulman tipi yolcu vagonu, elektrikli dizi orta vagon, 1970 yılında pulman tipi yolcu vagonu, yemeli vagonlar, 1971 yılında birinci ve ikinci mevki banliyö vagonları ile furgon vagonu, Pakistan doğu demiryolları için yolcu vagonu, 1972 yılında banliyö tipi furgon bölmeli vagon ile yataklı vagonlar şirketinin Ülkemizden işletmecilik hakkının kaldırılması ve tüm yataklı vagonların servisten alınması üzerine ivedilikle yapılan modern yataklı vagonlar, 1975 yılında kuşetli, yataklı ve numaralı birinci mevki vagonlar, 1976 yılında numaralı birinci mevki yolcu vagonu, Avrupa Yolcu Vagonları Birliğinin son şartlarını kapsayan modern kuşetli vagonlar, 1977 yılında yine aynı şartlara haiz numaralı birinci mevki vagonlar, 1978 yılında Mavi treni oluşturan modern pulman tipi yolcu vagonlarının üretimini gerçekleştirmiştir. 

1976 yılı başlarında oluşan elektrikli dizi yapım fikri hızla gelişerek 02.08.1976 günü Fransız ALSTHOM GROUMENT 50 Hz. Firması ile yapılan mukavele ile pekiştirilmiştir. 1977 yılında müessesenin kendi olanakları ile A4 14 000 Elektrikli Banliyö Dizileri için ön hazırlık ve parça hazırlamaları çalışmasına başlanılmış, 1978 yılında firma uzmanlarının sözleşme gereği katkıları ile çalışmalar hızlandırılmış, prototip mahiyetindeki çalışmaların yanı sıra 20 dizilik parça hazırlanmasına da büyük ölçüde yer verilmiştir. Temmuz 1979 ayı sonuna kadar ayda bir dizi sonraki aylarda ise ikişer dizi testleri yapılarak servise verilmiştir. 1981 yılı sonuna kadar 60’ıncı, 1982 yılı sonuna kadar da 80. dizinin servise verilmesi planlanmasına rağmen A4 14 000 Elektrikli Banliyö trenlerinden 75 adet üretilmiştir. 1981 yılında imal edilecek 20 dizinin Haydarpaşa Adapazarı ve İstanbul Çerkezköy trenlerinde çalıştırılması planlanmış ancak bu diziler bu hatlarda çalıştırılmamıştır. 2000’li yıllarda Adapazarı Ekspresi’ni temin eden lokomotif ve yolcu vagonu sıkıntısı yaşandığında imdada 14.000 lik diziler yetişmiştir. Son olarak 2011 yılı başlarında Bosna Hersek’ten kiralanan 52.000 lik elektrikli lokomotiflerin iade edilmesinden sonra 14.000 lik dizilerin Adapazarı trenlerini temin etmesi düşünülmüş ve 14040 nolu diziye yolcu ihtiyacı için wc inşa edilmiştir. 

Projesi perçinli olarak alınan ve ülkemizde kaynaklıya çevrilen bu diziler üzerinde ülkemiz gereksinimlerine göre pek çok şekil ve renk değişikliği yapılmıştır. Bunlar arasında daha önce her yolcu vagonunun iki bölmeden oluşması, c vagonunda bulunan bagaj bölmesi, makinist kabinlerinin arkasına eklenen emniyet bölmeleri sayılabilir. En ilginç değişiklik ise Ankara-Polatlı arasında çalışan, 1600 ve 1950 mm başlık genişliğine sahip iki pantograflı dizilerdir. (A4 14 032, A4 14 034 ve A4 14 035) 

A4 14 000 Elektrikli Banliyö Dizilerinin Özellikleri

Üretim Yeri: TÜVASAŞ, Türkiye Vagon Sanayii A.Ş. (Eski adı ADVAS, Adapazarı Vagon Sanayii A.Ş.) Üretim Adedi: 75

İlk Üretim Tarihi: 1979

Tekerlek Takımı: 2’Bo’-2’2′-2’2′ (a-b-c)

Dinamik Fren: 20 km/s hıza düşene kadar hava freniyle koordineli

Cer Motor Tipi: To1074

Nominal Gerilim: 750 V DC

Nominal Akım: 740 A

Devamlı Güç: 520 KW

Nominal Devir: 1600 /dakika

Dişli Oranı: 83/16

Ana Trafo: Alsthom-BBC 1620 kVA (Cer Devresi: 1405 kVA)

Darası: 51.5 (a), 32 (b), 34.5(c) t

Yolcu Kapasitesi: 147 (a), 226 (b), 172 (c) kişi

Ünite Boyu: 68 metre

Ünite Eni: 2,896 metre

Hızı: 115 km/s (tekerlek yarı aşınmış durumda)

E 23000 Hyundai Rotem banliyö tren dizilerinin Haydarpaşa Gebze ve İstanbul Halkalı arasında servise verilmesi ile birlikte İstanbul halkına uzun yıllar hizmet etmiş bulunan emektar 8.000 lik diziler ( Kurul kararı ile korumaya alınan 3 tanesi hariç) kesilerek hurdaya gönderilmesinin ardından bu defada Marmaray projesine ait setlerin banliyö hatlarında çalıştırılmaya başlanması ile birlikte 14.000 lik banliyö setleri tarihe karışacaklar.

Bunca yıl hizmet sunmuş olan trenlere veda için bir tören düzenlemek kimsenin aklına gelmeyecektir. Ama biz 14.000 lik ünitelerin hizmete başladığı 05.05.1979 tarihi Cumartesi günü düzenlenen ve “ADVAS’ın Bayramı” olarak ilan edilen günde yaşananları fotoğrafları ile birlikte aktaralım istedik. 

05.05.1979 tarihinde Adapazarı Vagon Sanayii Müessesindeki törene Ulaştırma Bakanı Güneş Öngüt, Ulaştırma Bakanlığı Müsteşar Yardımcıları Mete Orer ve Ahmet Çakır, Sanayi ve Teknoloji bakanlığı Müsteşarı Kenan Tüzün ve Müsteşar yardımcısı Haşim Akduman, TCDD Genel Müdürü Zühtü Oral, Genel Müdür Yardımcısı Rıfat Serdaroğlu, Salih Kaya Sığın, Hüsnü Kayaoğlu, Yönetim Kurulu Üyesi Necdet Kalfa, Osman Ali Hocagil ve Niyazi Şahin, DYF-İş Genel Başkanı Şerafettin Akova, Yol Dairesi Başkanı Şükrü Karacalı, Cer dairesi Başkanı Haşim Saltık, Hareket dairesi başkanı Hayri İpekşen, Sağlık Dairesi Başkanı Remzi Eröncel, 2. işletme Başmüdürü Osman Kökdudak, Sakarya Valisi Necdet Kambur, Sakarya Belediye Başkanı Ünal Ozan, TRT, Basın Mensupları ve diğer konuklar katılmışlardır. 

Yeni dizilerin törenini izleyebilmek için ADVAS’ın önünü dolduran kalabalık arasından geçebilmek olayları saptayabilmekte basın mensupları hayli güçlüklerle karşılaşmışlardır. 

Belediye Bandosunun konseri ve folklor gösterileri törene renk katarken konuklar tarafından da ilgiyle izlenmiştir. 

Cumhuriyet Senatosu Başkanı Sırrı Atalay, Başbakan Bülent Ecevit, Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı Orhan Eyüpoğlu, Devlet Bakanı Ahmet Şener, Dr Lütfi Doğan, Sanayi ve Teknoloji Bakanı Orhan Alp, Bayındırlık Bakanı Şerafettin Elçi, Gümrük ve Tekel Bakanı Tuncay Mataracı, Adalet bakanı Mehmet Can, yerel Yönetim Bakanı Mahmut Özdemir, Turizm ve tanıtma bakanı Alev Coşkun, İşletmeler bakanı Kenan Bulutoğlu birer kutlama telgrafı göndererek yeni dizilerin ulusumuza hayırlı olmasını dilemişlerdir. 

ADVAS Müessesesi işçi sendikası başkanı Enver Toçoğlu tören de ilk konuşmayı yaptı. Toçoğlu konuşmasında işçilerin çeşitli sorunlarını dile getirmiştir. Toçoğlu’ndan sonra TCDD Genel Müdürü Zühtü Oral kürsüye gelmiştir. Zühtü Oral, ADVAS’ın ve TCDD’nin tarihsel gelişim sürecini aktararak yeni üretilen dizilerin teknik özelleiklerini aktarmış ve emeği geçenlere teşekkür etmiştir. 

Ulaştırma bakanı Güneş Öngüt, törene katılanlara teşekkür ederek konuşmasına başlamıştır. Öngüt “Ulaştırma Hizmetlerinde gözetilecek olan unsurların başında emniyet, ucuzluk, rahatlık ve çabukluktur. Bu unsurları bünyesinde toplayan demiryolu taşımacılığında toplumun ülkenin ulaştırma imkânlarından eşit olarak faydalanmasının sağlayacak bir işletme sistemi uygulanmaktadır. Demiryolu ile taşımalarda kitle taşımacılığı ve kamu yararı ön planda tutulmakta ve çeşitli sınıf ve bölgelerde sosyal ve kültürel kalkınmanın aynı hız ve şekilde oluşması sağlanabilmektedir. Demiryolları ulaştığı her kesime ileri seviyede bir sosyal ve kültürel gelişme getirmesinin yanında şehirleşme için gerekli olan ucuz çabuk ve rahat taşımayı da getirmektedir” şeklindeki konuşmasına elektrikli kent içi toplu taşımanın gereklerine ve elektrikli işletmenin demiryolu ağına yayılmasına yönelik tespitlerde bulunarak devam etmiştir. Öngüt, projede emeği geçen mühendis işçi ve teknisyenlere teşekkür ederek konuşmasını tamamlamıştır. 

Öngüt’ten sonra kürsüye gelen Sakarya valisi Necdet kambur ADVAS müessesesinin Sakarya iline olan katkılarını aktardıktan sonra Ulaştırma Bakanını yeni dizilerin hizmete sokulması için kurdeleyi kesmek üzere davet etmiştir. 

Kurdela ve kurban kesiminin ardından törene katılan konuklarla birlikte Mithatpaşa Arifiye arsasında gelin gibi giydirilerek süslenmiş olan ADVAS’ın ilk mahsulü 14001 numaralı birinci elektrikli tren gidilip gelindi. Törenin başından sonuna uyum içinde geçmesi konuklar arasında övgü ile söz edilmiştir. Törene Ankara’dan katılanlarla birlikte gelen TCDD Genel Müdür Yardımcısı Hüsnü Kayaoğlu yol boyunca ve tören devamınca konuklarla tek tek ilgilenerek ince bir misafirperverlik örneği göstermiştir. ADVAS Müdürü Osman Yıldıran ve diğer görevlilerde törenin iyi bir şekilde organizesine katkıda bulunarak TCDD’nin tarihsel günlerine bir yenisini daha başarı ile eklemişlerdir. 

5 Mayıs 1979 Cumartesi unutulmayacak bir gün ve tarihtir. ADVAS’ın ve TCDD’nin bayram günüdür. 

14001 numaralı elektrikli banliyö tren dizisi koruma altına alınarak Mithatpaşa’daki TÜVASAŞ’ın içinde orijinal renklerine ve donanımına büründürülerek yapım aşamalarının resimleri ile birlikte sergilenmelidir.

14001 TÜVASAŞ’a yollanırken düzenlenecek bir törenle uğurlanmalıdır. 

Gelişi muhteşem olmuştu, dönüşü neden olmasın

Yararlanılan kaynaklar : Demiryol Dergisi Haziran 1979 Sayı 641, Ergin Tönük kişisel web sayfası

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Yazar: kentvedemiryolu