DE 21500 Tipi Lokomotifler
TCDD 1965 yılında DE 21500 lokomotiflerden 40 adet satın almıştır. Bu serisinden son kalan 21505 nolu lokomotif 2006 yılında Karabük Depo’da ıskat edilmiştir. DE 21500 tipi lokomotifleri yakından tanımanız için genel bilgileri ve kullanma talimatını yayınlıyoruz. Hadi iyi sanal sürüşler.
GENEL BİLGİLER
LOKOMOTİFİN Modeli: U20C
Dizel Motoru Tipi: 7FDL–12
EVSAFI
*Dizel Motoru Nominal Gücü: : 2150 hp
Ana jeneratöre giren devamlı güç: 2000 hp
Cer kuvveti, %30 delk emsalinde: 33 300 kg
Cer kuvveti, devamlı: 20 634 kg
Lokomotifin Azami Hızı (Yeni veya aşınmış tekerlekler 93/18 dişliler ve 1016 mm çaplı tekerleklerle):114 km/saat
AĞIRLIKLAR
**Toplam ağırlığı tam yüklü: 111 600 kg
Dingil ağırlığı tam yüklü: 18 600 kg
ÖLÇÜLER
Tampon traversleri arası uzunluk: 15 846mm
KAPASİTELER
Yakıt: 4540 litre
Motor yağı: 1045 litre
Motor soğutma suyu: 850 litre
Kum (nominal): 708 litre
*UIC şartlarında devamlı takat
**Lokomotifin ağırlığı _+ 2 imalat toleransıdır.
1. Hava freni bölmesi
2. Ana kontrol dolabı
3. Kumanda masası
4. Gösterge tablosu
5. Yardımcı kontrol dolabı
6. Dinamik fren dirençleri, üfleyici ve motoru
7. İkaz dinamosu
8. Ana jeneratör dişli kutusu
9. Ana jeneratör
10. Motor regülatörü
11. Yakıt filtreleri 12. Yakıt ikmal pompası
13. Turbo körüğü
14. Motor suyu deposu
15. Yağ banyolu hava filtresi
16. Esnek kaplin
17. Hava kompresörü
18. Radyatör
19. Vantilatör dişli kutusu
20. Radyatör panjuru el kumandası
21. Motor suyu ısıtıcısı kontrolu
22. Motor suyu ısıtıcısı pompası 23. İkinci boji hava vantilatörü
24. Motor suyu ısıtıcısı
25. Kompresör volanı ve esnek kaplin
26. Motor yağı soğutucusu
27. Motor yağı filtresi
28. Yakıt ısıtıcısı
29. Yakıt deposu boşaltma tapası
30. Yardımcı jeneratör
31. Birinci boji hava vantilatörü
32. Akümülatör dolabı
33. Fren askı ve kolları
İDARE MEKANİZMALARI
GİRİŞ
Lokomotifi idare eden makinistin elle kullanacağı gözle kontrol edeceği bütün idare mekanizmaları makinist oturma yerinin yakınına yerleştirilmiştir.
Bunların büyük bir kısmı kumanda masası, fren kumanda sehpa’sı, motor göstergeleri tablosu ve yardımcı kontrol dolabı tablosu üzerindedirler. Diğer teçhizatın yederi· Şekil 11 de gösterilmiştir.
KUMANDA MASASI (Şekil 1)
Kumanda masası makinist tarafından lokomotifin idare ve kontrolü için kullanılan bir düzenleyici unsurdur. Üzerinde gaz kolu, seçici kolu ve ileri-geri kolu bulunur. Bu kollar vasıtasıyla motorun devri ve lokomotifin takati kontrol edilir.
GAZ KOLU
Gaz kolu bir NEUTRAL (O) ile sekiz gaz kademesine sahiptir. Bu kol vasıtasıyla motorun devri ve lokomotifin takati kumanda edilir.
SEÇİCİ KOLU
Seçici kolu 4, 3. 2, 1, NEUTRAL (O), B ve birçok küçük «B» durumlarını ihtiva eder. Kol iç tarafında bir kilit mevcut olduğundan, kademeler arasında kolu kaldırmadan hareket ettirmek mümkün değildir. 1, 2, 3, 4 kademeleri lokomotifin hareket durumlarıdır. Normal olarak 1. kademe kullanılır.
Kondüvit Ayar çantası
Makinist tren musluğu kolu
Ranfor musluğu
Moderabl kolu
Anti patinaj tren düğmesi
Tehlike motor stop anahtarı
Gösterge tablosu
Seçici kolu
İleri -geri kolu
Kumanda Masası
Gaz kolu
KOLLAR ARASINDA KİLİTLEME
Kumanda masası üzerindeki her kol eksantrik tahrikli kontakları açar veya kapatır. Kollar arasındaki mevcut mekanik kilitleme herhangi bir kolun yanlış kullanılmasını önler. Kollar arasındaki kilitleme aşağıda izah edilmiştir.
1. İleri – Geri kolunun durumu, yalnız seçici kolu NEUTRAL veya 1. ve gaz kolu NEUTRAL durumunda ise değiştirilebilir.
2. İleri – Geri kolu, yalnız ORTA durumda ve seçici kolu NEUTRAL veya 1. kademede ve gaz kolu NEUTRAL durumunda ise yerinden çıkarılabilir.
3. Seçici kolu 1. durumundan NEUTRAL durumuna veya aksine olarak NEUTRAL durumundan 1 durumuna, gaz kolu NEUTRAL’ de olmadıkça hareket ettirilemez.
NOT: Gaz kolu NEVTRAL kademesinden başka bir kademede ise, seçici kolunun 1durumundan NEVTRAL durumuna doğru zorlanması bu kolun kumanda ettiği kontaklardan hiç birini açmaz veya kapatmaz.
4. İleri – Geri kolu yerinde takılı olmadıkça gaz kolu NEUTRAL vaziyetinden hareket ettirilemez. İleri – Geri kolu ORTA durumda yerine takılınca ve seçici kolu i. kademesinde ise gaz kolu hareket ettirilebilir.
5. Seçici kolu NEUTRAL durumunda iken gaz kolu NEUTRAL kademesinden ileri hareket ettirilemez.
6. İleri – geri kolu çıkarılmış vaziyette, gaz kolu NEUTRAL durumundan 1. kademeye zorlandığı takdirde hiç bir kontak açmaz veya kapamaz.
7. Gaz kolu NEOTRAL durumunda ve ileri geri ko1u yol durumunda olmadıkça seçici kolu dinamik fren durumuna getirilemez.
FOTO:21505 Hasan Aslan Koleksiyonu
EL FRENİMakinist mahallinin sol tarafına kolla tahrikli bir el freni konulmuştur. Fren milinin alt ucundaki tırnak vasıtası ile fren sıkılmış durumda tutulur. Freni boşaltmak için fren kolu sıkma yönüne çekilir. Tırnak kurtarılır ve fren kolu aşağıya doğru itilir.
HAVA FRENİ DONANIMI
Bu lokomotif üzerinde 26-LA tipi teçhizat kullanılmıştır. Ana parçaları şunlardır:
26-C FREN MUSLUGU (Şekil–1)
Bu fren musluğu iki ayrı musluktan teşekkül eder: Makinist fren musluğu ve moderabl. Makinist fren musluğu lokomotif ve katar frenlerini tatbik etmek üzere kondüvit tazyikini ayarlar. Moderabl ise katar frenlerinden müstakil olarak lokomotif freninin tatbikini ve çözmesini sağlar. Moderabl, katar frenlerini çözmeden lokomotif freninin çözülmesinde de kullanılır.
MAKİNİST FREN MUSLUGU KOLU (Şekil- 2)
Makinist fren musluğu kolunun altı durumu vardır.
1.ÇÖZME (YOL) DURUMU – Bu durumda, lokomotif ve katar frenleri çözülür ve kondüvit dolar. Bu durumda kol en soldadır ve bu, makinist fren musluğu kullanılmadığı zaman NORMAL durumdadır.
2.BOŞLUK ALMA DURUMU – Bu durum, çözme durumunun sağındadır ve fren musluk kolu ilk çentiğe erişmiş durumdadır. Fren kolu bu duruma getirildiği zaman, hafif bir servis freni yapılmış olur ve kondüvit basıncı 0.422 ila 0.563 kg/cm2 düşer. Bu durum, trende kuvvetli bir fren yapılmadan evvel hafif bir fren yapılmasında kullanılır.
3. KADEMELİ FREN DURUMU – Bu bölge fren kolu hareket mıntıkasının bir kısmını ihtiva eder ve boşluk alma durumunun sağındadır. Makinist fren musluğu kolunun bu kısımda soldan – sağa doğru hareketi kondüvit borusu tahliyesini arttırır. Fren kolu bırakıldığı yerde daima kalır ve otomatik olarak kondüvit basıncını (dolayısıyla katar ve lokomotif fren silindirlerindeki basıncı) sabit tutar. Bu bölgenin en sağ durumunda tam servis freninin tatbiki sağlanır.
TAM FREN DURUMU Kademeli fren bölmesinin en sağındaki durumdur. Bu durumda tam servis freninin tatbiki sağlanır.
4.TOTMAN TANZİM DURUMU – Bu durumda fren kolu boşaltma durumunun sağındaki 2 inci çentiğe dayanır. Bu durumda tam servis freni sağlanır ve ilave olarak totman sistemi, devreden çıkarılır.
5. RANFOR (KOL ÇIKARMA) DURUMU – Bu durum, totman tanzim durumunun sağında ve çentik üzerindedir. Bu durumda fren musluk kolu çıkarılabilir. Ranforlu çalışıldığı veya bir lokomotif soğuk olarak çekildiği zaman 2 inci lokomotifte veya soğuk lokomotifte kol bu duruma getirilmelidir.
6. SERİ FREN DURUMU – Fren kolu’nun en sağ durumudur. Seri fren yapmakta kullanılır. Katarın kopmasından dolayı seri frene geçildiği zaman, makinist fren musluğu kolu da seri fren durumuna getirilmelidir.
MODERABL KOLU (Şekil 1)
Lokomotif frenlerinin sıkılmasını ve çözülmesini yapar veya makinist musluğu ile yapılan seri veya normal frenden sonra yalnız lokomotif frenlerinin çözülmesini sağlar.
Moderabl fren kolunun, çözme ve tam fren olarak iki durumu vardır. Bunların arasında kademeli fren yapma imkânı mevcuttur. Fren musluğu, kolun vaziyetine göre otomatik olarak havayı keser ve fren silindirlerindeki basıncı sabit tutar. Moderabl vasıtasıyla yapılan fren yalnız moderabl kolunun çözme durumuna getirilmesiyle çözülebilir. Makinist fren musluğu vasıtasıyla yapılan normal veya seri fren durumlarında lokomotif frenlerinin çözülmesi moderabl kolu çözme durumunda aşağıya doğru basılmak suretiyle yapılır. Eğer kol kademeli fren mıntıkasında aşağıya basılırsa kolun yerine göre makina frenleri sıkılmış olarak kalır.
RANFOR MUSLUGU (Şekil. 1)
Ranfor musluğu fren kumanda sehpasının ön tarafındadır. Makinanın kullanılacağı duruma göre ayarlanır. CUT-OUT (kesme) vaziyeti, lokomotif soğuk veya ranfor (2 nci makina) olarak bağlandığı zaman kullanılır. Musluğu çevirmek için musluk sapı itilir ve sonra çevrilir.
KONDÜVİT A YAR ÇANTASI
Kondüvit ayar çantası (Şekil 1) fren kumanda sehpasının arkasındadır ve makinist fren musluğu ÇÖZME – YOL durumunda iken kondüvit basıncı 5 kg/ cm2 olacak şekilde ayarlanır.
YARDIMCI HAVA DONANIMI
Yukarıda izah edilen lokomotif ve katar frenleme hava teçhizatına ilaveten, aşağıdaki yardımcı hava kumandaları makinist tarafından lokomotifin idaresi sırasında kullanılır.
1. Çan Musluğu – Makinist yerinin yan sacı üzerine yerleştirilmiştir.
2. Kumlama Pedalı – Makinist yerinde döşeme üzerinde ayakla idare edilen bir pedaldır. İstenildiği yere getirilebilmesi için esnek bir çelik kablo ile irtibatlandırılmıştır.
Düdük Kolu – Makinistin önündedir.
4. Cam Silecek Muslukları – Makinist ve yardımcı makinist mahallerindedir. Ön, orta ve arka camların sileceklerini harekete geçirir.
MAKİNİST GÖSTERGE TABLOSU (Şekil.1)
Makinist yerinde kumanda masası yanına bir gösterge tablosu yerleştirilmiştir. Bu tabloda aşağıdaki göstergeler ve teçhizat vardır:
1.Yük Ampermetresi
2.Ana Depo – Tevazün Depo hava manometresi
3.Fren Silindiri – Kondüvit manometresi
4.Tehlike stop anahtarı (STOP – ÇALIŞ)
5. Projektör anahtarları (farlar)
6. Patinaj (ve dinamik fren aşırı yük) ihbar ışığı
KONTROL DOLABI TABLOSU (Şekil. 3)
Kontrol dolabı tablosu yardımcı kontrol dolabının üzerine ve makinistin, gidiş yönüne göre, arka tarafına yerleştirilmiştir. Bu tabloda aşağıdaki göstergeler ve teçhizat vardır:
1. Voltmetre seçici anahtarı
2. Yardımcı jeneratör ve akümülatör voltmetresi
3. Emme Manifoldu basınç göstergesi (sol)
4. Yakıt pompası basınç göstergesi
5. Motor suyu hararet göstergesi
6. Motor yağı basınç göstergesi
7. Emme Manifoldu basınç göstergesi (sağ)
8. Akümülatör şarj ampermetresi
9. Kaçak rölesi ihbarı ve tanzim düğmesi
10. Motor kontrol anahtarı (EC)
11. Yüksek su harareti (düşük su seviyesi) ihbar ışığı
12. Alçak yağ basıncı ihbar ışığı
13. Alçak su basıncı ihbar ışığı
14. Devre kesicileri tablosu
NOT: Akümülatör ana şalteri ve yakıt pompası kontrol anahtarı yardımcı kontrol dolabının içerisindedir. Keza cer motorları devre dışı anahtarı yardımcı kontrol dolabındadır.
DEVRE KESİCİLERİ TABLOSU (Şekil 3)
Y. Kontrol dolabı tablosu üzerindeki devre kesicileri motor kontrol anahtarından itibaren sağa doğru aşağıdaki şekilde sıralanmıştır.
Yardımcı jeneratör ikaz devre kesicisi
Dizel motoru durdurma devre kesicisi (Dizel durur)
c. Yardımcı devreler kesicisi (genel ışıklar ve muhtelif teçhizat)
Kontrol devre kesicisi
Projektör devre kesicisi
f. Yardımcı jeneratör devre kesicisi
Furgon elektriği (+) devre kesicisi
Furgon elektriği (-) devre kesicisi
TEHLİKE YAKIT KESME HALKASI
Makinist yerinin yakınında ve yan saç üzerinde tehlike anında motora giden yakıtı kesmek üzere bir yakıt kesme halkası vardır. Ayrıca lokomotifin iki yanında yakıt deposuna yakın bir yere yakıt kesme halkaları yerleştirilmiştir.
CER MOTORLARI DEVRE, DIŞI ANAHTARI
Herhangi bir bojinin cer motorlarını devre dışı etmek üzere, yardımcı kontrol dolabı içerisine bir devre dışı anahtarı yerleştirilmiştir. Bu anahtarın kullanılması takat devrelerindeki bir kaçağı veya arızayı gidermez.
Mecburiyet karşısında lokomotif kısa bir zaman için bir bojinin motorları devre dışı edilmiş olarak kullanılabilir. Bu durumda, idare nizamnamelerine göre hareket edilir.
DEVRE KESİCİLERİ
Devre kesici, aşağı yukarı hareketli ve devre açan bir anahtar gibi kullanılır. Aşırı yüklenme veya kısa devre, devre kesicinin devreyi otomatik olarak açması ile neticelenir ve kesici kolu orta duruma gelir.
Devre kesicinin tekrar kapatılması, soğuması için birkaç dakika beklendikten sonra, evvela OFF durumuna, bilahare ON durumuna getirilmesi ile yapılır. Devre kesicinin sık sık atması elektrik devresinde bir arıza olduğunu gösterir. Normal kullanışa geçilmeden evvel arızanın giderilmesi gerekir.
RENKLİ İHBAR IŞIKLARI, ZİL VE BAZIR
Lokomotifin normal kullanılmasında renkli ihbar ışıkları yanmaz, zil ve bazır çalmaz. Kullanma esnasında, düzeltilmesi gereken anormal bir durum meydana gelirse bunlardan en az bir tanesi faaliyete geçerek makinisti ikaz eder.
NOT: a. Yakıt pompası devre kesicisi kapatıldığı zaman,
Motor kontrol anahtarı «STOP» durumunda değilse ve
c. Motor çalışmıyorsa zil çalmağa başlar. Motorun çalışmaya başlaması veya motor kontrol anahtarının (EC) STOP durumuna getirilmesi zilin çalmasını durdurur.
DÜSÜK YAĞ BASINCI IŞIGI (Şekil 3 ve 4)
Motor yağ-basıncı, rölanti de 0.7 ila 0,9 kg/cm" ye; tam devir de 3.2 ila 3.6 kg/ cm2 ye düşerse motor otomatik olarak durur, zil çalmaya başlar ve yardımcı kontrol dolabı· üzerindeki YAĞ BASINCI DÜŞÜK ışığı yanar.
Motor durunca gaz kolu NEUTRAL durumuna getirilir. Yağ seviyesi kontrol edilir. Yağ boruları çatlak ve kaçaklar için muayene edilir.
Motoru tekrar çalıştırmak için: Motor regülâtörü üzerindeki tanzim düğmesine tık sesi verinceye ve yerine oturuncaya kadar basılır ve motor kontrol anahtarı tekrar kullanılır. Eğer motor düşük yağ basıncı bekçisinin atmasından dolayı çalışmıyorsa, tekrar marş yapılmaz. Motor kontrol anahtarı STOP durumuna getirilir.
DÜŞÜK SU BASINCI IŞIGI (Şekil. 3 ve 4)
Motordaki su basıncı azalmışsa, motor otomatik olarak durur, yardımcı kontrol dolabı üzerindeki düşük su basıncı ışığı yanar ve zil çalmaya başlar.
Motor durduktan sonra gaz kolu IDLE (RÖLANTİ) durumuna getirilir. Motor suyu deposundaki su miktarı kontrol edilir. Su borular! kaçak muayenesine tabi tutulur.
Motoru tekrar çalıştırmak için motor regülâtörü üzerindeki tanzim düğmesine basılır ve normal şekilde motora yol verilir.
NOT: Motor regülâtörü üzerinde biri düşük yağ basıncı, diğeri düşük su basıncı için olmak üzere iki tanzim düğmesi vardır. Her iki düğmenin de basılmış olmasına bilhassa dikkat edilmelidir.
MOTOR KIZDI IŞIGI (Şekil. 3)
Motor suyu harareti aşırı derecede yükselmişse (veya motor suyu deposunda su seviyesi alçalmışsa) zil çalmaya başlar ve yardımcı kontrol dolabı üzerindeki kırmızı ışık yanar. Bu lokomotifte düşük su seviyesi motoru durdurur. Aşın su harareti yalnız alarm verir.
Motor, zil çalarken ve kırmızı ışık yanarken çalışmaya devam ediyorsa gaz kolu NEUTRAL durumuna getirilir. Radyatör pervanesi ve panjurların normal çalışıp çalışmadığı kontrol edilir. Eğer su harareti makul bir müddet içerisinde normale düşmezse motor durdurulur.
Eğer zil çalarken ve kırmızı ışık yanarken motor otomatik olarak durursa su seviyesi kontrol edilmeli ve su kaçakları aranmalıdır.
KAÇAK RÖLESI (Şekil. 3)
Takat devrelerinde bir kaçak veya ark meydana gelirse, otomatik olarak motor devri rölantiye düşer, cer motorları kontaktörleri açılır ve kaçak rölesi ihbar oku kırmızı’yı gösterir. Röle ihbar oku yardımcı kontrol dolabı üzerine yerleştirilmiş kaçak rölesinin üzerindeki camlı delikten görülebilir.
Kontrol devrelerinde bir kaçak varsa, kaçak rölesi, ancak motor kontrol anahtarı START (MARŞ) durumuna getirildiği ve marş kontaktörleri kapandığı zaman çalışır.
RÖLE’NİN T ANZİMİ
Kaçak rölesi attıktan sonra, rölenin tanzimi için
1.Gaz kolu NEUTRAL durumuna getirilir.
2.Röle tanzim düğmesine basılır.
3.Gaz kolu itilerek motora gaz verilir.
Eğer kaçak rölesi atmıyorsa normal kullanmaya devam edilir. Eğer röle tekrar tekrar atıyorsa, motor kontrol anahtarı (EC) IDLE (RÖLANTİ) durumuna getirilir veya motor durdurulur.
NOT: Mecburi şartlar altında (Eğer Depo Müdürlüğü tarafından gerekli müsaade verilmişse) yardımcı kontrol dolabındaki, kaçak rölesi kesme anahtarı açılarak ve kaçak rölesi tanzim düğmesine basılarak, lokomotif kendi kuvveti ile hareket ettirilebilir. Lokomotif, bu durumda gayet yavaş bir süratle ve çok kısa bir mesafeye götürülmelidir.
DİKKAT: EGER ELEKTRİK TECHİZATINDA AŞIRI ISINMA VEYA YANMA OLURSA, DERHAL DİZEL MOTORUNU DURDURUN!
TEHLİKE YAKIT KESME MUSLUĞU
Yakıt deposunda, pompaya gelen boru üzerinde bir tehlike yakıt kesme musluğu vardır. Bu musluk motora giden yakıtın kesilmesinde kullanılır.
Bu musluk vasıtasıyla yakıtın kesilmesi, biri makinist yerinin arka sağ tarafında diğer ikisi yakıt deposuna yakın olarak lokomotifin iki yanında bulunan, halkalardan birinin çekilmesi ile yapılır.
MOTOR DURMASI İHBAR ZİLİ
Evvelce belirtilen durumlara ilave olarak; motor kontrol anahtarı OFF durumunda değilken, motor durursa veya motor çalışırken akü, şarj edilmiyorsa ihbar zili çalmaya başlar.
TEHLİKE MOTOR STOP ANAHTARI (Şekil; 1)
Makinist gösterge tablosu üzerinde bir stop anahtarı vardır. Bu anahtar STOP durumuna çevrildiği zaman motor durur.
DİKKAT: MOTOR STOP ANAHTARI YALNIZ TEHLİKE ANINDA KULLANILACAKTIR. BAŞKA TÜRLÜ KULLANILMASI YASAKTIR!
Normal olarak motor kontrol anahtarı STOP durumuna getirilerek dizel motoru durdurulmalıdır.
Motora tekrar yol verilmeden evvel te1hlike motor stop anahtarı RUN durumuna getirilmelidir.
PATİNAJ TERTİBATI’NIN ÇALIŞMASI (Anti patinaj freni ile)
Bir veya bir kaç patinaj rölesi tarafından bir patinaj tespit edildiğinde, otomatik olarak aşağıdaki tedbirler alınır.
1. Derhal hafif fren yapılır (anti-patinaj freni).
2. Derhal otomatik kumlama başlar.
3. Tranzisyona mani olunur (eğer cer motorları seri bağlı ise).
4. Eğer patinaj bir kaç saniye devam eder veya sık sık tekrarlanırsa, patinaj ihbar ışığı yanar, bazır çalmaya başlar ve takat azalmaya başlar (Motor devri aynı kalır). Takat asgari ikaz’a doğru yavaş yavaş azalmaya başlar.
5. Yukarıdaki tedbirlerin patinajı önleyemediği fevkalade hallerde makinist tarafından gazın azaltılması gerekir.
Yukarıdaki tedbirlerin alındığı sırada patinaj durduğu takdirde
Patinaj ihbar ışığı söner ve bazır’ın çalması durur.
Frenler derhal çözülür.
Takat, tedrici olarak artmaya başlar (eğer patinaj esnasında azsalmışsa),
4. Kumlama, patinaj durduktan 5 saniye sonrasına kadar devam eder.
Tranzisyona mani olma durumu 5 ila 10 saniye devam eder.
LOKOMOTİFİN (Anti Patinaj Freni Edilmiş durumda) ÇALIŞMASI
Herhangi bir sebepten dolayı, iptal musluğu vasıtasıyla anti patinaj freni iptal edilmişse.
Bir patinaj ihbarı vaki olduğunda:
1. Anti patinaj frenleri çalışmaz.
2.Patinaj ihbar ışığı bazır, otomatik kumlama, otomatik takat azaltma ve tranzisyona mani olma hep birlikte derhal çalışmaya başlarlar.
Patinaj durduğu takdirde :
1. ihbar ışığı söner ve bazır’ın çalması durur.
Takat tedrici olarak artmaya başlar (eğer patinaj esnasında azalmışsa).
Kumlama, patinaj durduktan 5 saniye sonrasına kadar devam eder.
Tranzisyona manii olma durumu 5 ila 10 saniye devam eder.
NOT: Nadir olarak bütün dingillerde patinaj meydana gelirse, makinist, derhal, kumlama yapmalı ve gazı kesmelidir.
Ehil bir makinist genel olarak patinajı önceden tahmin ederek kumlamaya başlamalıdır. Ancak fevkalade hallerde makinist kumanda masasındaki düğmeye basılarak anti- patinaj frenleri de kullanılabilir.
DİKKAT: ANTİ – PATİNAJ FRENLERİNİN SIK KULLANILMASI, AŞIRI DERECEDE BANDAJ VE SARO AŞINMASINA VE KUM SARFİY ATINA SEBEBİYET VERİR. BU BAKIMLARDAN MECBUR KALINMADIKÇA KULLANILMAMALIDIR.
Devamlı patinaj ihbarı dingil kilitlenmesine veya takat devrelerindeki arızayı gösterir. Lokomotif derhal durdurulmalıdır. Arıza teşhis edilmeden ve giderilmeden yola devam edilmemelidir. Devam edildiği takdirde mühim hasar meydana gelir.
MOTOR AŞIRI DEVİR BEKÇİSİ (Şekil. 5)
Motor normal devrini aştığı takdirde otomatik olarak durur.
Aşırı devirden dolayı motor durduğu zaman, gaz kolu NEUTRAL durumuna getirilir. Motor aşırı devir bekçisi üzerindeki tanzim düğmesine basılarak aşırı devir bekçisi devreye sokulur.
Motora normal şekilde yol verilir. Aşırı devir bekçisi motoru tekrar durdurursa motora tekrar yol verilmeden evvel arıza teşhis edilmeli ve giderilmelidir.
CER MOTORLARI DEVRE DIŞI ANAHTARI
Yardımcı kontrol dolabı içersinde bir cer motorları devre – dışı anahtarı mevcuttur. Bu anahtar kontrol devrelerine bağlanmıştır ve ön veya arka bojinin cer motorlarının devre dışı bırakılmasını sağlar. Bu anahtar bir bojisi dray eden lokomotifin kolaylıkla tekrar yola konulmasında da faydalıdır.
Bir bojinin cer motorlarını devre dışı bırakmak için bu anahtar kullanıldığı zaman azami motor devri 830 devir/dakika’ ya tahdit edilir. Devre dışı edilmeyen cer motorları paralel olarak bağlanır. Tranzisyon ve dinamik fren çalışmaz. Devre dışı anahtarının kesme durumuna veya NEUTRAL durumuna getirilmesi için lokomotifin durdurulması şarttır.
TOTMAN KONTROLU( Şekil 6)
Totman kontrolü, lokomotifin kullanılması esnasında meydana gelen anormal bir durumda katar ve lokomotif frenlerini faaliyete geçirir.
Lokomotif hareket halinde iken makinist yerinde döşeme üzerine monte edilmiş iki’ pedaldan bir tanesine devamlı olarak basılması lazımdır. Eğer makinist pedaldan ayağını 1O-15 saniyelik bir müddet için çekerse lokomotif ve katar frene geçer. Bu olayın oluş şekli aşağıdaki sırayı takip eder
1. İhbar düdüğü öter.
2. 1O ila 15 saniye içersinde frenler faaliyete geçer ve otomatik kumlama başlar.
3. Motor devri rölantiye düşer. Eğer dinamik fren kullanılıyorsa, tak at ve ana jeneratör ikaz devresi kontaktörleri açar.
TOTMAN FRENİNDEN SONRA FRENLERİN ÇÖZÜLMESİ
Totman freninden sonra, frenler aşağıda izah edildiği şekilde çözülür.
1)Totman pedalına basılı! Ve gaz kolu NEUTRAL durumuna getirilir. (eğer dinamik frende ise seçici kolu NEUTRAL durumuna çekilir) .
2)Makinist fren musluğu kolu TOTMAN T ANZİM durumuna getirilerek fren tatbik ventili tekrar devreye sokulur.
3)Bundan sonra makinist fren musluğu kolu ÇÖZME (YOL) durumuna getirilerek kondüvit normal basıncına kadar doldurulur.
4)Bilahare gaz kolu veya seçici kolu normal şekilde kullanılır.
NOT: Bazı şartlar altında moderabl kolunu ( fren durumuna getirerek 2.5 kg/cm2 (35 psi) lik bir fren yapılabilir. Bu durumda totman devreden çıkar ve pedala basılmasına lüzum kalmaz.
Herhangi bir sebepten dolayı totman kontrolünü devreye sokmadan otomatik kumlamanın durdurulması gerekirse, gaz kolu veya seçici kolu NEUTRAL durumuna getirildikten sonra ileri-geri kolu ORTA durumuna getirilir.
TOTMAN KONTROLUNUN İPTALİ
Totman kontrolünün devamlı iptali için hava fren bölmesindeki totman kontrolü kapama musluğunun mühürü sökülür Ve musluk kapatılır.
KUMLAMA PEDALI (Şekil 6)
Makinist yerinde ayakla çalışan bir kumlama pedalı mevcuttur. Bu pedal totman kontrol pedalının aynıdır. Yalnız istenildiği şekilde ‘hareket ettirilebilmesi için esnek bir kabloya bağlanmıştır.
Pedal’a basıldığı zaman, ileri-geri kolunun istikametine uygun olarak tekerlekler önüne kum dökülür.
MOTOR SUYU HARARETİ KONTROLU
Motor suyu harareti iki-sürat durumunu havi bir vantilatör ve lokomotifin üstünde bulunan bir panjur vasıtasıyla ayarlanır. Normal olarak, vantilatör sürati ve panjurların hareketi otomatiktir ve motora giriş suyunun harareti tarafından kumanda edilir.
Panjurların el ile kumandası gerektiği takdirde, panjur manyetik valfının kesme musluğu kapanmalıdır. Bundan sonra panjur, radyatör bölmesindeki kol vasıtasıyla ayar edilir ve istenilen su harareti elde edildiği zaman lövye tutamağına pimi takılır (Şekil: 7).
YÜK AMPERMETRESİ
Yük ampermetresi makinist gösterge tablosu üzerine monte edilmiştir. Renklendirilmiş sıkala üzerinde cer motorlarının çektiği akımı veya lokomotifin cer kuvvetini gösterir. Renkli çizgiler lokomotifin kullanma durumlarını gösterir. Yeşil renkli kısım devamlı kullanma bölümüdür. İbre turuncu renkli kısımda iken tahditlenmiş çalışma müddetlerine kati riayet şarttır. Turuncu renkli kısımdaki rakamlar muayyen bir yük altında kaç dakika çalışmaya müsaade edildiğini ifade eder. İçerdeki Yeşil/Kırmızı bölüm dinamik frende kullanılır. Eğer ibre kırmızıya geçerse otomatik tahdit devresinde bir arıza olduğu anlaşılır. Derhal dinamik freni azaltılmalıdır. Kırmızı kısımda hiç bir zaman dinamik fren yapılmaz.
HAVA MANOMETRELERİ
Makinist fren musluğu ve moderable kolları yol durumunda ve hava sistemi normal olarak çalışırken makinist gösterge tablosundaki hava manometreleri aşağıdaki değerleri göstermelidir:
Ana depo basıncı : (130–140 psi) (9.1–9.8kg/cm2)
Tevazün depo basıncı : (70 psi) (5 kg/cm2)
Kondüvit basıncı : (70 psi) (5 kg/cm2)
Fren silindirleri basıncı : O kg/ cm2
Kontrol havası basıncı : (70 psi) (5 kg/cm2) (hava bölmesinde)
BASINÇ GÖSTERGELERI DİZEL MOTORU (Şekil. 3)
Motor göstergeleri tablosu üzerindeki basınç göstergeleri aşağıdaki değerleri göstermelidir:
Yakıt pompası basıncı :2.4 kg/ cm2• Motor rölantide çalışırken.
Yağ basıncı :2. i kg/cm2• Motor rölantide çalışırken.
Emme manifoldu basıncı :1.0 kg/cm2• Motor tam devirde çalışırken ve lokomotif sürati 24 80 km/s iken.
HAVA KOMPRESÖRÜ
Hava kompresörü, yağ basıncını gösteren piston tipi bir gösterge ile teçhiz edilmiştir. Kompresör çalışırken piston 19 mm kadar dışarı çıkmış olmalıdır (Şekil : 8).
SEVİYE GÖSTERGELERİ
MOTOR YAĞI:
Motor ana gövdesinin üzerindedir (Şekil: 9). Motor rölantide çalışırken yağ seviyesi yağ çubuğu üzerindeki LOW ve FULL işaretleri arasında olmalıdır.
YAKIT:
Yakıt deposunun her iki, yanındaki camlı müşirden depodaki yakıt miktarı görülür.
HAVA KOMPRESÖRÜ YAĞI:
Kompresörün alt kısmına yerleştirilmiştir. Yağ seviyesi ibre daima FULL durumunu gösterecek şekilde tutulmalıdır.
VANTİLATÖR DİŞLİ KUTUSU:
Dişli kutusunun alt kısmındadır. Yağ seviyesi motor durmuş durumda kontrol edilmelidir ve LOW ve HICH işaretleri arasında olmalıdır.
YAĞ BANYOLU HAVA FILTRESİ:
Yağ seviyesi camlı seviye göstergesinin YAĞ İLAVE SEVİYESİ ile NORMAL işaretli çizgileri arasında bulunmalıdır ve motor durdurulduktan en az 20 dakika sonra bakılmalıdır (Şekil: 1 O) .
ANA GENERATÖR DİŞLİ KUTUSU:
Ana jeneratörün arka tarafındadır. Motor durmuş durumda iken yağ seviyesi ADD ve FULL işaretleri arasında olmalıdır.
MOTOR REGÜLA TÖRÜ YAĞI SEVİYE GÖSTERGESİ:
Regülatörün dışa bakan yanındadır. Gösterge camı, motor durmuş durumda iken tamamen dolu olmalı ve motor çalışırken yağ seviyesi cam üzerindeki işaretler arasında bulunmalıdır. Regülatöre fazla yağ konulması yağın köpürmesine ve dolayısıyla motorun anormal şekilde çalışmasına sebebiyet verir (Şekil 4-A).
Hava fren sistemindeki çalıştırma ve kontrol aletleri lokomotifi çalıştırmak için belirli yerlere konulmuştur. Bu aletler ve görecekleri vazifeler aşağıdadır.
KAPAMA MUSLUKLARI
KONTROL VENTİLİ KAPAMA MUSLUGU
Bu ventil makiniste göre sağ tarafta Lonjoronun altında yer almaktadır. Kontrol ventili ile kondüvit bağlantısını temin etmekte olup normal olarak açık durumdadır. Kontrol ventili arızalandığında ve kapama musluğu içinde bulunan süzgecin temizlenmesinde kapatılır.
ANA DEPO KAPAMA MUSLUĞU
Bu musluk akaryakıt tankının ön tarafında ve sağda monte edilmiştir. Musluk, fren ventilinin veya diğer fren donanımının bakımında ana deponun temizlenmesinde ve havanın kesilmesinde kullanılır.
DÜDÜK VE CAM SİLİCİLERİ KAPAMA MUSLUĞU
Bu musluk hava fren bölmesindedir. Musluk aletlere giden havayı kesme de kullanılır, yani çalışmaz duruma getirir.
ÇAN KAPAMA MUSLUĞU
Musluk, makinist mahalli ön döşeme kapağı altında olup Çan vanasına giden havayı açıp kapamada kullanılır.
PANCUR KAPAMA MUSLUĞU
Musluk, radyatör kompartımanına konmuştur. Panjurların otomatik kontrolünün devre dışı bırakılmasında yani pancur manyetik vaIfin (SHMV) havasını kesmekte kullanılır.
TOTMAN KONTROL KAPAMA MUSLUĞU
Musluk, hava freni bölmesindedir. Totman pedalı kullanıldığında ve normal olarak açık durumda mühürlenmiştir. Totman kontrolünün iptali gerektiğinde musluk kapatılır.
SOGUK LOKOMOTİF MUSLUĞU
Bu musluk kısa kollu olup, hava fren bölmesindedir. Musluk normal olarak kapalı durumdadır. Lokomotif soğuk olarak çekildiğinde musluk açılır.
ANTİ PA TİNAJ FRENİ İPTAL MUSLUKLARI
Bu musluklar, hava fren bölmesindedir. Bu muslukların kolları yekdiğerine bağlanmıştır ve birlikte çalışırlar.
NOT: Anti patinaj freni kapama musluğu kapatıldığında yalnız anti – patinaj freni devreden çıkar. Patinaj olduğunda diğer bütün kontroller devrede kalır ve çalışır.
J-1RÖLESİ KAPAMA MUSLUĞU
Hava kompresörü yakınında bulunan bir kapama musluğu vasıtasıyla arka bojiye ait J–1 Röle ventiline giden hava kesilir. Bu durum ancak mecburi hallerde ve tamir yerine kadar Lokomotifi götürmek için kullanılır.
FREN SİLİNDİRİ KAPAMA MUSLUKLARI
Bu musluklar fren silindir borularına monte edilmiş olup herhangi bir bojideki freni iptal etmek için havayı kesmede kullanılır. Musluklar Lonjoron altında ve hortumların hava borusuna bağlantı yerinin üzerindedir.
BOŞA DÖNÜŞ İPTAL MUSLUĞU
Bu musluk radyatör bölmesine monte edilmiştir. Kompresörün ana depoya devamlı hava basabilmesi için boşa dönüş ventiline giden ‘havayı keser.
NOT: Bu musluk, kompresör regülâtörünün veya ana depo emniyet valfının çalışmasını kontrol etmede kullanılır.
KONTROL HAVASI KAP AMA MUSLUĞU
Bu musluk hava fren bölmesinde olup hava ile çalışan kontaktörlere giden havayı kesme de kullanılır.
KUMLUK KAPAMA MUSLUĞU
Kumluk kapama musluğu kum sevk yolları manyet ventillerine ve kum enjektörlerine giden havayı kesme de kullanılır. Musluklardan biri hava fren bölmesinde olup ön boji kumlama tertibatını kontrol eder. Diğeri, radyatör bölmesindedir ve arka boji kumlama tertibatını kontrol eder.
ÖN KONDUVİT MUSLUĞU (AKKERMAN)
Kondüvit borusunun her iki ucunda birer AKKERMAN musluğu mevcuttur. Lokomotif trene veya başka bir lokomotife bağlanmadığı zamanlarda musluklar kapatılır.
AYAR VENTİLLERİ
Bazı hava ventillerinin demiryolu talimatına uygun olarak veya bakımdan sonra ayar edilmeleri gerekir. Bu ventiller ve vazifeleri aşağıdadır.
KONDÜVİT AYAR ÇANTASI (Şekil. 1)
Ayar çantası makinist musluğunun bir parçasıdır. Ayar vidası fren kumanda sehpasının arkasındadır. Çanta, fren sistemindeki hava basıncını daha önceden tespit edilen değerde otomatik olarak tutar. Ayar vidasının saat yönünde çevrilmesiyle hava basıncı artar.
Normal basınç 5.0 kg/cm2 olup kondüvit manometresinde okunabilir.
KONTROL HAVASI AYAR VENTİLİ
Kontrol havası ayar ventili hava fren bölmesindedir. Hava ile çalışan kontaktörlerin çalışma havasının, basıncını ayarlar. Normal hava basıncı 5 kg/ cm2 dir.
LOKOMOTİF ÜZERİNE ÇIKMADAN ÖNCE YAPILACAK IŞLER
Tehlike yahut kapama musluğunun kapatılmamış durumda olduğunu·· kontrol et. Yeniden tanzim için, valf çubuğunu yukarı kaldır ve tırnağı altına getir. Kırılmış, aşınmış, gevşemiş ve sallanan parçaları kontrol et (sabo askıları, sabo, tekerlek, cer motor muhafazaları vesaire gibi). Boru kaçaklarını kontrol et. Aşağıda sıralanan muslukları aç:
a)Her iki bojideki hava fren silindiri kapama muslukları
b) Ana depo
c) Kontrol ventili
Ana depo tahliye musluklarını kapat.
Katara bağlı olmayan kondüvit musluklarını kapat.
Yakıt miktarını kontrol et.
Lokomotife hariçten bağlanan akü şarj, motor suyu ısıtma ve hortum bağlantılarını ayır.
Karter yağ tahliye ve makinist mahalli ısıtıcıları tahliye vanalarının kapalı olduğunu kontrol et.
LOKOMOTİF ÜZERİNDE YAPILACAK İŞLER
1. Hareket eden aksam ve elektrik donanım Üzerinde bulunan alet, bez, üstüpü vs. yi temizle.
2. Motor yağlama yağını kontrol et. Ölçme çubuğunda yağ seviyesi ÜST ÇİZGİ’de olmalıdır. Yağ boşaltma musluklarının kapalı olduklarını kontrol et.
3. Soğutma suyunu kontrol et. Motor rölantide iken su seviyesi depodaki cam göstergede 3/4 olmalıdır. Bilumum su boşaltma musluklarının kapalı olduğunu kontrol et.
4. Regülâtörün yağına bak. Cam gösterge tamamen yağla dolu olmalı. Motor çalıştıktan sonra yağ seviyesi cam gösterge üzerindeki çizgiler arasında bulunmalıdır.
5. Motor aşırı devir düğmesinin tanzim durumunda olduğunu kontrol et.
6. Regülâtördeki alçak yağ basıncı ve alçak su basıncı tanzim düğmelerinin basılmış olduğunu kontrol et.
7. Kompresör yağlama yağını kontrol et. Yağ seviyesi, gösterge üzerindeki DOLU (FULL) kısmında olmalıdır.
8. Vantilatör dişli kutusunun yağını kontrol et. yağ seviyesi, ölçme çubuğunun YÜKSEK (HİGH) ve ALÇAK (LOW) çizgileri arasında olmalıdır.
9. Aşağıdaki kapama musluklarının açık olduğunu kontrol et
· Kompresör boşa dönüş ventili
· Panjur kontrolü
· Çan
· Kontrol havası
· İleri ve geri kumlama boruları
· Düdük ve cam silicileri
· Anti-patinaj freni
· Totman kontrolü
10. Lokomotifi soğuk duruma getirme musluğunun ÇALIŞIR veya KAPALI durumda olduğunu kontrol et.
11. Ranfor musluğunun (makinist musluğu önünde DEVREDE (iN) olduğunu kontrol et.
12. Fren kollarını yerine tak ve otomatik makinist musluğu ve moderabl kollarını ÇÖZME (YOL) durumuna getir (veya hava tazyiki arttığında lokomotif freni tatbik edilmek istendiğinde moderabl’i FREN durumuna al)
13. Projektör ve diğer lüzumsuz ışıkları söndür. Furgon elektriği devre kesicilerini aç ve motor kontrol anahtarını STOP durumuna getir. (Diğer Bilumum devre kesicileri normal olarak kapalı durumda olmalıdır.)
14. Gaz, ileri – geri seçici kolların «O» durumunda olduğunu kontrol et.
MOTORA YOL VERİLMESİ
v LOKOMOTİFE ÇIKMADAN ve LOKOMOTİF ÜZERİNDE yapılacak bütün işlemleri tamamla. NOT: Eğer motor uzun bir zaman çalıştırılmamışsa, motor çalıştırılmadan önce sislindirler, yakıt veya su birikintilerinden temizlenmelidir.
Bunun için;
a)Yolan çevirme kolunu tak,
b) Dekompresyon ventillerini iki tam, devir aç.
c) Volan çevirme kolunu kullanmak suretiyle motoru asgari iki tam devir çevir.
d) Marş yapmadan önce volan çevirme kolunu çıkar.
e) Dekompresyon ventillerini kapat.
v Akümülatör şalterini kapa (yardımcı kontrol dolabında). İyi bir elektriki temasın, temini ve arkın önlenmesi için şalter seri ve tam kapatılmalıdır.
v Kaçak rölesi kapama şalterinin kapalı olduğunu ve rölenin tanzim durumunda olduğunu kontrol et. Tafsilat için OTOMATİK İHBARLAR VE BEKÇİLER bölümündeki KAÇAK RÖLESİ izah namesine bak.
v TEHLİKE STOP anahtarının ÇALIŞIR (RUN) durumunda olduğunu kontrol et.
v Henüz kapanmamışsa yardımcı kontrol dolabındaki aşağıda yazılı devre kesicilerini kapat. )Bu devre kesicileri KAPALI KALACAKTIR.
Yakıt pompası (Motor kontrol anahtarının KAPALI (stop) durumu haricinde motor çalışıncaya kadar ikaz zili çalacaktır).
Yardımcı jeneratör
Yardımcı jeneratör ikazı.
Farlar (ihtiyaridir)
Yardımcı
Kontrol.
v Motor uzun bir müddet çalıştırılmadan kalmış v~ya yakıt sistemindeki tamirattan sonra çalıştırılmamışsa Yakıt Pompası Test Anahtarı çalıştırılmalıdır. Test Anahtarını Test durumuna getir ve yakıt pompasının çalıştığını kontrol et. Yakıt kaçağını kontrol et ve yakıt sistemindeki havayı atmak için pompayı kâfi müddet çalıştır. TEST ANAHTARINI NORMAL DURUMUNA getir; aksi halde normal çalıştırmada motorun MARŞ YAPMASI imkânsız hale gelir.
v Motor Kontrol Anahtarını ( EC ) saat yönünde POMPA durumuna getir ve yakıt basıncı yükselene kadar tut. Motor Kontrol Anahtarı (EC) POMP A veya MARŞ durumda tutulduğu müddetçe pompa çalışacaktır.(Motor Kontrol Anahtarı (EC) STOP’ tan gayri durumlarda motor çalışmıyorsa ikaz zili çalar).
v Yakıt basıncı temin edildiğinde Motor Kontrol Anahtarını MARŞ (ST ART) durumuna getir. Motor çalışıncaya kadar kolu MARŞ durumunda tut (Fakat 30 saniyenin üzerine çıkma). Yakıt pompası çalış~asına devam edecek ve ikaz zili duracaktır. NOT: Motor çalışmaya başladıktan sonra yağlama yağı basıncı 0.7 – 0.9 kg/cm22 yükselecektir. Eğer bu basınç 40 saniye içinde yükselmezse bekçi motoru durduracaktır. İkaz zili çalacak ve düşük yağ basınç ışığı yanacaktır. DİKKAT: MOTORU ÇALIŞTIRMAK İÇİN ARKA ARKAYA MARŞ YAPARAK AKÜMÜLATÖRÜ DEŞARJ ETME. EĞER İLK İKİ VEYA ÜÇÜNCÜ DENEMEDE MUVAFFAK OLUNMAZSA ÇALIŞTIRMA AMELİYESİNİ YENİDEN KONTROL ET.
v Motor çalıştıktan sonra, motor kontrol anahtarını yakıt pompa durumuna aL. Biraz beklet, sonra bırak, susta yardımı ile anahtarı RÖLANTİ durumuna gelecektir. NOT: RÖLANTİ ve STOP durumlarında bu cihaz, mevzii olarak, kumanda masasından tecrit edilmiştir. STOP durumundan gayri diğer bütün durumlarda ikaz sistemi çalışır.
v Lokomotifin kumanda masasından kumandası istendiğinde Motor Kontrol Anahtarını (EC) ÇALIŞIR (RUN) durumuna getir. Bu durumda lokomotif kumanda masasına uyacaktır.
v Motor çalıştıktan sonra ve RÖLANTİ Hızında karter yağ seviyesi, gösterge çubuğu üzerindeki, YÜKSEK ve DÜŞÜK çizgileri arasında olmalıdır.
v Soğutma suyunun seviyesini yeniden kontrol et.
LOKOMOTİFİ HAREKET ETTİRMEDEN EVVEL YAPILACAK iŞLER
Makinist musluğu kolunun yerinde olduğunu kontrol et.
Ana depo, tevazün deposu ve kondüvit hava basınçlarının talimatnamelere uygunluğunu kontrol et.
Kontrol havası basıncının 5 kg/cm2 olduğunu kontrol et.
Moderabl ile fren tatbikatı yap. El frenin çözük olduğunu kontrol et.
Kumlukları tecrübe et.
Makinist musluğu ile fren yap: Trenin hareketinden önce kondüvit basıncı 5 kg/ cm2 olmalıdır.
Lokomotifi hareket ettirmeden önce soğutma suyu hararet: asgari 5O oC ye gelinceye kadar motoru ısıt.
Boji devre dışı anahtarının normal durumda olduğunu kontrol et.
Motor kontrol anahtarının ÇALIŞIR (RUN) durumda olduğunu kontrol et.
SERİ HAVA İKMALİ
1. İleri – geri kolunu ORTA (OFF) durumuna aL.
Motor ve kompresörün devrini arttırmak için gaz kolunu kademelere al (gaz ver).
Hava basıncı’:normale geldikten sonra gaz kolunu NEUTRAL’ e al.
KATARIN HAREKET ETTİRİLMESİ
1. İstenilen gitme yönüne göre, ileri-geri kolunu İLERİ veya GERİ durumuna getirir.
2. Seçici kolu1.ci duruma getir.
3. Frenleri çöz.
4. Gaz ver: Lokomotif hareketini sağlayacak kadar gaz kolunu seri olarak kademeye al. Azami sür’ ati sağlamak üzere gaz kolunu 3 saniye ara ile üst kademelere al.
5. Lokomotif istenilen sürate eriştikten sonra arzu edilen sürate göre gaz kolunu ayarla.
KATARIN DURDURULMASI
Gaz kolunu NEUTRAL’e al frene geç. Makinist mahallinden ayrılacaksan seçici kolu NEUTRAL’e ve ileri-geri kolunu ORTA (OFF) durumuna al. Şayet dinamik frende ise, motor süratini rölanti hızına düşürmek üzere seçici kolu NEUTRAL’ e ve ileri – geri kolunu ORTA (OFF) durumuna aL.
LOKOMOTİFİN TERS YÖNE HAREKETİ
Lokomotifi tamamen durdur.
İleri – geri, kolunu aksi cihete (geriye)al.
Freni çöz.
Gaz ver.
SUDAN GEÇİŞ
Ray üzeri su ile örtülü ise 3-5 Km/saat sürati geçme. Su seviyesi ray üzerinden 5-6 cm. den fazla ise asla geçme.
HEMZEMIN GEÇİT VE MAKASLARDAN GEÇİŞ
Hemzemin geçitlerden ve makaslardan tam gazla geçme. Aksi halde cer motorlarında ark husule gelebilir. Gaz kolunu 5 nci kademe altına getirerek takati düşür.
KATARDAN, İMDAT FRENİNİN TATBİKİ
İmdat fren kolunun çekilmesi veya trenin ikiye bölünmesi ile meydana gelen Fren emaresi görüldüğünde, gaz kolunu (veya seçici kolu eğer frende ise) NEUTRAL durumuna getir ve makinist musluğu kolunu SERİ fren durumuna al.
MOTORUN DURDURULMASI
1. Bütün kontrol kollarına: NEUTRAL veya ORTA durumuna al.
2. Motor kontrol anahtarını STOP durumuna getir.
3. Tehlike anında motoru durdurmak için makinist mahalli gösterge tablosundaki kırmızı renkli tehlike Stop anahtarını STOP durumuna çevir. Daha sonra Motor Kontrol Anahtarını STOP’ a aL. NOT: Bu lokomotifte, motoru elektriki olarak durdurmak için akü, şalteri ve yakıt pompası devre kesicisi KAPALI (ON) durumunda olmalıdır. Motoru yeniden çalıştırmaya başlamadan evvel Tehlike Stop anahtarı ÇALIŞIR (RVN) durumunda olmalıdır.
LOKOMOTİFİ TERKETMEDEN EVVEL YAPILACAK İŞLER
1. El frenini tatbik et ve hava frenini çöz.
2. Gaz ve seçici kolların NEUTRAL ve ileri-geri kolunun ORTA (OFF) durumunda olduğunu kontrol et. İleri-geri kolunu çıkar. Motor kontrol anahtarının STOP durumunda olduğunu kontrol et.
3. Bütün devre kesicilerini (furgon elektriği dahil) aç.
4. Akümülatör ana şalterini aç. NOT: Arkı önlemek için bu şalteri seri ve tam aç veya kapat.
5. Pencere, kapı ve panjurları kapa.
6. Eğer lokomotif uzun bir zaman çalışmaz vaziyette kalacaksa ve don tehlikesi mevcutsa motor ve makinist mahalli ısıtıcılarının suyunu boşalt veya talimatnameye uygun olarak hariçten bağlantılı ısıtma sistemini kullan.
Dinamik fren, lokomotif hızına veya seçici koluna tabi olmaksızın otomatik olarak emniyet altın:’ dadır. Ayarında, fazla akım geçmesine sebebiyet verecek bir bozukluk olduğu takdirde, dinamik fren aşırı yük rölesi patinaj bazır ve ışığını çalıştıracaktır. Bu durumda, dinamik fren tesirini azalt veya kaldır ve rapor et. Makinist patinajdan doğan kaymayı önleyici tedbir almalıdır.
Lokomotif üzerindeki dinamik frenin çalışması lokomotif moderabl fren gibidir. Fren tatbiki yalnız lokomotif üzerindedir.
DİNAMİK FRENİN TATBİKİ
1. Gaz kolunu Rölantiye al.
2. Gidiş cihetine göre ileri – geri kolunu İLERİ veya GERİ durumuna al.
3. Seçici kolu NEUTRAL’ e al (motor devri artacaktır), daha sonra frenlemede Büyük B’ ye getir. Yük ampermetre ibresinde hafif bir hareket görülecektir.
4. Tren boşluğunu almak için seçme kolunu yavaşça frenleme tarafında ilerlet.
5. Boşluk alındıktan sonra, istenilen fren kuvveti elde edilinceye kadar, seçme kolunu frenleme durumunda ilerlet. Azami fren istendiği takdirde kolu son duruma getir. Kol hareketini yavaş ve muntazam yap.
6. Temin edilecek fren kuvveti tren hızı ile ilgilidir. En yüksek frenleme değeri elde etmek için seçici kol frenlemedeki azami durumuna getirilmelidir. Kol dinamik frenin azami haddinde iken fren kuvveti hız (yük amperi sabitken) düştükçe artacak ve takriben 34 Km/saatte azami değerini bulacaktır, bundan sonra fren kuvveti ve akım O Km/saat’ e kadar tedrici olarak düşecektir.
7. Dinamik fren tatbik edilmiş vaziyette iken duruş vaziyetinden rampa aşağı hareket mümkündür. Frenleme akımı O Km/saat süratte O’dan başlayarak azami değerini bulacak ve bu değerde kalacaktır.
DİNAMİK FREN ESNASINDA HAVA FRENİNİN KULLANILIŞI
1. Dinamik fren esnasında: makinist musluğu ile trene fren tatbik edilir. Fakat lokomotif frene geçmez. DİKKAT: DİNAMİK FREN VE MODERABL’IN BİRLİKTE KULLANILMASI HALİNDE TEKERLEKLERİN KİLİTLEME ‘VE KAYMA TEHLİKESİ VARDIR. BU BAKIMDAN MODERABL FEVKALADE HALLER HARİCİNDE KULLANILMAMALIDIR.
2. Dinamik fren esnasında, makinist musluğu SERI FRENE alındığında, lokomotiften dinamik fren tesiri kalkar.
3. Dinamik frenleme esnasında tren koparak ikiye bölünmüşse, tren kendi kendine seri frene geçeceğinden dinamik fren tesiri ortadan kalkar.
DİNAMİK FREN ESNASINDA PATİNAJ (KAYMA)
1. Dinamik fren esnasında patinajın meydana geldiği, yük ampermetresi ile kilometre saatindeki değerlerinden birinin veya her ikisinin azalması veya kayma sesi ile anlaşılır.
2. Gösterge tablosu üzerindeki patinaj ışığı normal olarak dinamik fren esnasındaki kaymayı göstermez. Bu ışığın yanması frendeki bozukluğu gösterir.
3. Patinajı durdurmak için kum pedalı ile kumlama yap ve· seçici kolu dinamik frenleme durumunun en düşük vaziyetine getir. Tekerleklerin lokomotif sür’ atine erişebilmesi için kafi zaman bekleyerek seçici kolu arzu edilen frenleme durumuna dikkatle ilerlet.
DİNAMİK FREN TESİRİNİN KALDIRILMASI
1. Seçici kolu frenleme durumundan NEUTRAL’e al ve motor devrini rölantiye indirmek üzere kolu 1. durumuna getir.
2. Tekrar gaz vermeden önce tren boşluğunu tanzim etmek üzere biraz bekle.
Ranfor durumu iki veya daha fazla lokomotifin bir trene verilmesidir. Her lokomotif kendi makinisti tarafından idare edilir.
Lokomotifleri çalıştırmak için lüzumlu hazırlıkları yap ve aşağıdaki farklara dikkat et.
1. Her bir lokomotifi katardaki yerine koy.
2. Aşağıdaki hazırlıkları tamamla:
a)Ranfor doğrudan doğruya ak lokomotife bağlı ise hava hortumlarını bağla. ‘
b)Birinci lokomotifi normal çalıştırma hazırlığında bırak.
c) Ranfor lokomotifte:
1) Fren kolu çıkarılmışsa yerine tak.
2)Makinist musluğu kolunu tam fren durumuna getir.
3)Kondüvit basıncı düştükten sonra fren ventili kapama musluğunu RANFOR durumuna al.
4)Makinist musluğu kolunu (5 inci duruma)ranfor durumuna al.
5)Moderabl kolunu ÇÖZME (YOL) durumuna al ve Demiryol Talimatına göre tek lokomotif gibi hareket et.
Her bir makinist kendi lokomotifinin sürat ve cer kuvvetini kontrol edecektir. Ranfor direkt aküple olsun veya olmasın, ranfor lokomotifteki frenleme katarda’ olduğu gibi olup birinci lokomotif tarafından kontrol edilir. Bununla beraber ranfor lokomotifin katar frenine uygunluğunu temin için moderabl kolu ile fren çözmesi veya fren tatbiki sağlanabilir.
Herhangi bir tehlike anında Ranfor lokomotif teki makinist musluğu kolunun SERİ FREN durumuna getirilmesi ile SERİ FREN tatbik edilebilir.
SOGUK LOKOMOTİFİN ÇEKİLMESİ
Soğuk bir lokomotifin katar içinde çekilmesi (motor durdurulmuş) aşağıdaki şekilde yapılır:
1)Soğuk lokomotifi, servis lokomotifinin (mümkünse) hemen arkasına bağlanır.
2)İki lokomotif ve soğuk lokomotifle katar arasındaki hava irtibatı sağlanır.
3)Servis lokomotifinin çalıştırılması için icabeden ve önceden izah edilen bütün ameliyeler tamamlanır.
4)Soğuk lokomotif üzerinde;
a) Gaz ve seçici kolları NEUTRAL. İleri-geri kolu ORTA (OFF) duruma getirilir ileri-geri kolu çıkarılır.
b) Makinist musluğu kolu (RANFOR) durumuna ve durumuna alınır.
c) Kondüvit basıncı düştükten sonra fren ventili kapama musluğu servis dışı (OUT) durumuna getirilir.
d) Fren donanımının tren kondüvitinden hava irtibatını sağlamak maksadıyla soğuk gitme musluğu açılır.
e) Kaymadan dolayı apletiyi önlemek için ana depo basıncı kondüvit basıncından 2.8 kg/cm2 aşağıya düşürülür. Ana depo basıncı depo tahliye musluğu vasıtasıyla düşürülebilir.
FEVKALADE HALLERDE CER MOTORLARININ FREN OLARAK KULLANILMASI
İKAZ: BÜTÜN DURDURMA İMKÂNLARI KULLANILIP NETİCE ALNAMADIĞI ZAMAN SON ÇARE OLARAK CER MOTORLARINA TERS AKIM VERİLMEK SURETİYLE FRENLEME YAPILIR. BU GİBİ FRENLEMELER: TEÇHİZAT VE ŞAHISLAR İÇİN ŞİDDETLİ VE MÜHİM ZARARLARLA NETİCELENEBİLİR.
BU GİBİ HALLERDE YAPILACAK iŞLER:
1)Bilhassa lokomotif sürati düşük olduğunda çarpmaya karşı bulunduğun yerde kendini bağla.
2)Gaz kolu RÖLANTIDE iken; ileri-geri koluna lokomotif hareketinin aksi cihetine getir.
3)Gaz kolunu yalnız 1. kademeye getir.
Bu şekilde frenlemeden sonra bilumum cer motor ve Jeneratörleri muayene et. Bilhassa arktan mütevellit hasarı muayene et.
Bu lokomotif, bundan önce izah edilenlere ilaveten aşağıdaki özel donanımlarla teçhiz edilmiştir.
MOTOR SUYU VE YAKIT ISITMA DONANIMI ( Harici CERYANLA )
Su ve yakıt ısıtma sistemleri demiryol, talimatına uygun olarak soğuk havalarda ve lokomotif servis dışı iken çalıştırılır.
Sistem, 220 V. harici Alternatif akımla çalışan iki adet 4 kw lık ısıtıcı ünite ve motorla müteharrik devri daim pompasından müteşekkildir. Bu sistem iki kutuplu, termostat kontrollü, bir şalterle otomatik olarak çalışır. İki adet sigorta ile sistem emniyet altına alınmıştır. Isıtılan su ile yakıt donanımı da dona kar§ı emniyete alınmıştır.
Harici ceryanın bağlanması için arka bojinin sol tarafına 3 kutuplu bir priz konmuştur.
Lokomotif soğuk havada servis dışı bırakılmışsa ve soğutma suyu tahliye edilmeden dondan muhafazası istendiğinde aşağıdaki işlemler yapılır:
ÇALIŞTIRMA
1. Lokomotifi 220 Voltluk A.C. harici şebeke prizinden cereyan alabilecek şekilde yerleştir.
2. Makinist mahalli ısıtıcılarının vanalarının açık olduğunu kontrol et, aksi halde ısıtıcı boruları donar.
3. Harici şebeke hattının şalterinin açık olduğunu kontrol et ve harici ceryan fişini lokomotif, prizine bağla.
4. Harici şebeke hattının şalterini kapa. Harici- hattan cereyan beslendiği müddetçe alternatif cereyanlı (A-C) su devridaim pompası devamlı çalışacaktır. Suyun elektrikle ısınması lazım geldiğinde ısıtıcılar termostatik kontaklar vasıtasıyla otomatik olarak enerjilenerek devreye girecektir.
5. Yakıtın da aynı zamanda ısıtılması istendiği takdirde lokomotif akümülatör devresi anahtarı kapatılmalıdır. Daha sonra yakıt pompası devre kesicisini kapa. Akümülatörü deşarj etmemek için diğer bilumum devre kesici ve anahtarlar açık olmalıdır. Yakıt pompası otomatik olarak elektrikle ısıtma devresine girecektir. NOT: Yakıt pompası devamlı çalıştırıl1rıak isteniyorsa yakıt pompası Test anahtarı TEST" durumuna konulmalıdır. Yakıt pompasının bu şekilde çalışması uzun bir zaman devam edecekse akülerin deşarj olmaması için aküyü harici şarj cihazına bağla.
6. HARİCİ CERYAN FİŞİNİ LOKOMOTİF PRİZİNDEN ÇIKARMADAN EVVEL ŞALTERİ AÇ.
FURGON ISITMA SİSTEMİ
Furgona cereyan verilmek istenildiğinde aşağıdaki işlemleri yap:
1. Makinist mahalli yardımcı kontrol dolabı üzerinde bulunan iki adet devre kesicisinin (Furgon-elektriği) OFF (AÇIK) durumunda olduğunu kontrol et.
2. Lokomotif – Furgon arası kupling kablosunu prizlere tak.
3. Motor çalışıyorsa furgon elektriği devre kesicilerini kapat.
4. Motorun çalışmadığı hallerde furgona cereyan verildiğinde akümülatörlerde şarj olur. Motoru marş ederken ve akü şalterini açıp kaparken furgon elektriği devre kesicileri daima açık olmalıdır.
5. KUPLİNG KABLOSU ÇIKARILIRKEN DEVRE KESİCİLER DAIİMA AÇIK OLMALIDIR.
AKÜMOLATÖRÜN HARİCİ ELEKTRİKLE ŞARJ EDİLMESİ
Akümülatörler 74 Voltluk D-C la şarj edilir. Şarj harici ceryan kablo fişinin lokomotifin yan tarafındaki akümülatör şarj prizine bağlanması ile yapılır. Fişin prize takılıp ve çıkarılmasından önce harici ceryanın kesilmiş olduğundan emin ol.
Harici akü şarj kaynağını (Redresör) aşırı yüklememek için su ve yakıt ısıtılmasında harici ceryan (A-C) kullanıldığında akü şalteri kapatılabilir; fakat yakıt pompa devre kesicisi hariç diğer bilumum devre kesiciler açık durumda olmalıdır.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Yazar: kentvedemiryolu