Uzayıp Giden Tren Yollarında Kadının Adı Yok
Türkiye’de kadın olmak üstelikte “çocuk da yaparım kariyer de” diyebilmek zor zanaattır. Cinsiyet ayrımcılığı yasama ve yürütme erkinden başlamak üzere her alanda vardır.
Türkiye Cumhuriyetinin kuruluş aşamasında kadına meslek sahibi ve özgür bir nitelik kazandırmada yakalanan ivme ne yazık ki sonraki dönemlerde korunamamıştır. Geleneksel sosyo kültürel yapının kadının aktif hayata katılımını özendirmeyen etkilerine, doğru kamusal politikalarla özellikle eğitim, kültür ve istihdam politikalarıyla cevap verilememiştir.
Demiryolculuk mesleği de erkek egemen bir meslek olarak bilinir ve bu işkolunda çoğunlukla genel idari hizmetler denilen büro hizmetlerinde istihdam edilir kadınlar. Avrupa’da 2.Dünya Savaşı sonrası erkek nüfusunun azalması nedeniyle özellikle doğu bloğu ülkelerinde demiryollarında makasçı, kondüktör, revizör gibi unvanlarda kadınlar istihdam ediliyordu.
Kadın Yöneticiler
Demiryollarında kadınlar üst ve orta kademe yöneticilikte nitelikleri erkek meslektaşlarından üstünde olsa yardımcılıktan öteye geçirilmemektedir.
1950 li yıllarda 2. İşletme Müdür Yardımcılığını yürüten Yüksek Mühendis Hürriyet Sırmaçek,1968 de Genel Müdür Müşavirliğine atanmıştır. Aynı yıllarda Makbule Arsal da Genel Müdürlük Hukuk Dairesi Reis Muavinliği görevini yürütüyordu.
1964 yılında Haydarpaşa Garda makinist olarak göreve başlayan Yüksel Ogan 70 li yıllarda eğitimini tamamlayarak Yüksek Makine Mühendisi evlilik nedeniyle soy ismi değişikliğe uğrayarak, Yüksel Gökçe ismi ile Cer Dairesi Vagon Şube müdürü oldu.
Yüksel Gökçe yurtdışından satın alınan lokomotiflerin deneme sürüşlerini bizzat yapıyordu.
TCDD de Genel Müdür Yardımcılığına yükselen tek kadın yönetici Nurhan Öç’tür. Öç, yönetim kurulunun 27.12.1988 tarih ve 31/414 sayılı kararı ile Genel Müdür Yardımcılığına asaleten atanmıştır.
1990 lı yıllar TCDD de kadın yöneticilerin en fazla olduğu yıldı. Bilgi İşlem Daire Başkanı ve yardımcıları, Taşınmaz Mallar Daire Başkanı, Yemekli Yataklı Vagonlar Daire Başkan Yardımcısı, Sağlık Dairesi Başkan Yardımcısı, Şube Müdürleri, Bölgelerde bazı servis müdürlüklerinde (Tesisler, Eğitim, Taşınmaz Mallar)Müdür veya müdür yardımcıları kadındı. Bugün bu sayılar yok denecek kadar azalmıştır. Kadın yöneticilerin, ulaştırma politikalarında söz sahibi olamasalar da kendi faaliyet alanlarında erkeklerden daha titiz çalıştıkları ve farklılık yarattıkları kesindir.
Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryollarını yaşatacak ve yenileyecek demiryolcuları yetiştirmek amacıyla kurulan Demiryol Meslek Okuluna da kız öğrenciler okulun açık olduğu hiçbir dönemde kabul edilmemiştir.
Endüstri Meslek Liselerinde açılan Raylı Sistemler Teknolojileri bölümlerine kız öğrenciler alınmakta ancak mezun olan bu öğrencilerin TCDD de görev almaları zor görünüyor.
Kadınlara Makinistlik Eğitimi veriliyor İşe alınmıyor…
Eskişehir Atatürk Endüstri Meslek Lisesi Raylı Sistemler Teknolojisi bölümü 30 Haydarpaşa Endüstri Meslek Lisesinden ise 8 olmak üzere toplam 38 erkek öğrenci TCDD bünyesinde makinist adayı olarak işbaşı yaptılar.
Halen Eğitimleri devam eden 29 öğrenciden 4’ü kız. Gülşen Karakaya, Fadime Dönmez, Kübra Köstel ve Nisa Çatık Ulaştırma Bakanlığı’nın bu yıl makinistlik konusunda “erkek” aday arama şartı getirmesini kaldırmasını ve kendilerinin makinist olmak istedikleri Eskişehir Anadolu Gazetesinde 13 Ocak 2009 tarihinde haber konusu olmuştur. 
Gazeteye verilen demeçlerde Gülşen Karakaya “Demiryolculuğunu sevdiğimiz ve geleceği olduğu için bu bölümü sevdik. Ailelerimiz de yönlendirdi. Ancak yerleşme konusunda bizim bu yıl bir sıkıntımız var. Kız erkek ayrımı oldu. Erkek aday şartı geldi. Biz de makinist olmak istiyoruz. Bakanımızdan isteğimiz işe alınmak istiyoruz. Erkek arkadaşlarımız kadar biz de bu işi iyi yapıyoruz. 4 yıl eğitim aldık bizim de hakkımız olduğunu düşünüyoruz” Fadime Dönmez ise”4 sene emek verdik. Emeğimiz boşa gitmesin. Biz 4 kız öğrenciyiz. Alt sınıflarda da 4–5 öğrenci var. Bu mesleği seviyoruz. Ulaştırma Bakanımızdan rica ediyoruz bizi de işe alsın” demişlerdir.
Hareket Memuru olacaksan Benim istediğim yere gideceksin
TCDD’nin Hareket memuru ihtiyacını karşılamak üzere düzenlediği Görevde Yükselme Sınav ve Eğitimine Haydarpaşa ve Gebze’den katılan iki bayan gişe memuru başarılı olmuşlar ve kendilerine Çankırı Zonguldak hattında Kurtçimeni ve Tavşanlı Balıkesir hattında Değirmisaz istasyonu teklif edilmiştir. Bu teklif “ben teklif ettim onlar kabul etmediler” anlayışından öte bir mana ifade etmemektedir. Sonuçta da öyle olmuştur. İki bayan hareket memuru adayı dilekçe vererek haklarından feragat etmişlerdir.
Demiryollarında Kadın Ticaret Müfettişi Olmaz.
1997 yılında TCDD, Ticaret Müfettişi ihtiyacını bünyesindeki personelden ve talepliler arasından sınavla belirleme yoluna gitti. Bu konuda yayınlamış olduğu iç emirde Ticaret Müfettişi olma şartları arasına “askerlik yapmış olmak” şartını koydu. Bu kısıtlama yoruma açık olduğu için Şenay Özdemir sınava katılmak için başvuru yaptı. Ancak söz konusu “askerlik yapmış olmak” şartının hem erkek hemde kadın memurları kapsadığı ifade edilerek bırakın atanmayı sınava bile girmesi engellendi.
Haydarpaşa’nın yıllar sonra ikinci Kadın Manevra Makinisti
Seher Aksel Aytaç İstanbul Üniversitesi Yıldız Teknik Üniversitesi Demiryolu İnşaat ve İşletmeciliği Meslek Yüksek Okulu Cer bölümünden 1989 yılında mezun olduktan demiryollarında işe başladı. Makinist olmak isteği kendi deyimi ile belki de vitrine dönük bir uygulama isteği ile kabul görür. Dizel makina yardımcı makinistliği ve manevra makinistliği kurslarına katıldıktan ve kursları başarı ile bitirmesinin ardından 3 ay stajyer olarak çalıştı. Staj sonunda da sorumlu makinist olarak çalışmaya başladı. Çalışma ortamının erkeklere göre düzenlenmesi nedeni ile yaşadığı zorlukları aşamayan Makinist Seher unvan değişikliği yaparak teknik eleman olarak büroda çalışmaya başladı.
KPSS’ye girişte kadro ve pozisyonlar için aranan nitelikler ve bu niteliklerin kodlarında makinistliğin girdiği kod 1103’dür ve karşılığında “cinsiyeti erkek olmak” olarak belirtilmiştir.
Bu nedenledir ki Seher Aksel ve Hülya Çetin TCDD’nin ilk bayan makinistleri olarak tarihe geçmese de KPSS de gerekli düzenleme yapılmadığı takdirde TCDD’deki son bayan makinistler olarak anılmaya devam edecektir.
“Dünya Ekonomik Forumu”nun hazırladığı “Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği” endeksine göre Türkiye’nin 2007 itibariyle kadın istihdamında 128 ülke arasında 123. sırada yer aldığı belirtildi.
Kadınların işgücüne katılımındaki bu düşüklüğün Türkiye’de fiili kadın erkek eşitliğinin sağlanması ve sosyoekonomik kalkınma yolunda en büyük engellerden biri olduğu belirtildi.
Resmi istatistiklere göre Türkiye’de bir kadının günde ortalama 5 saatten uzun bir süreyi hane halkı ve çocuk bakımına ayırırken bu süre erkekler için bir saatin altındadır.
Türkiye’de çocuk ve yaşlıların bakım hizmetinin kadınların ücretsiz emeği üzerinden çözümlenmekte olması nedeniyle kadınların ücretli çalışan olarak işgücüne katılımları engellenmektedir.
Kadınların istihdama katılabilmeleri özellikle erkeklerin egemenliğinde olan işkollarında görev yapabilmeleri ve yükselebilmeleri için öncelikle;
Bakım hizmetlerini kadınların görevi sayan ataerkil çağdışı zihniyet terk edilmelidir.
Başta çocuk bakımı olmak üzere bakım hizmetleri konusunda gerekli yasal ve kurumsal düzenlemeler geliştirilmeli aile içinde kadın-erkek arasında sorumluluk paylaşımı sağlanmalıdır.
Kadınların da faal unvanlarda çalışacakları düşünülerek işyerlerinde yatakhane, tuvalet, banyo gibi gerekli düzenlemeler yapılmalıdır.
Atamalarda siyaset değil liyakat birinci derecede önemli olmalıdır.
İşyerinde cinsel taciz önlenmelidir.
Sözün kısası bu düzen böyle giderse demiryollarında da başka işkollarında da kadının adı duyulmaz… Kadının adı duyulmazsa, iki cins yan yana ve omuz omuza mücadele etmezse yarınlarda bugünden farklı olmaz…
Makinist Seher AKSEL’in Haydarpaşa’da makinist olarak görev yaptığı 1990 lı yıllara ait fotoğraflar
Yazar: kentvedemiryolu