Bir telefonla iptal edilen ulaşım projesi

1946 sonrası içine girdiğimiz erk kırılması, egemenlik kaydırılması sürecini günümüze uzanan boyutlarıyla kavramadan, Batıdan Doğuya, günümüzün enerji kullanımı ve enerjiye açılan yolları kontrol etmek küresel kavgasında gündeme gelen yeni yol ve ulaşım politikaları kavranamaz.

Thornburg’tan Truman Doktrini, Marshall Planı’ndan günümüze… ulaşım tarihimiz Osmanlı ulaşım yada "ulaşamama tarihi"ni aratmaz derslerle doludur. Muharrem Kararnamesi’ne yakın günlerde(1880) demiryolu yapımına ilişkin olmak üzere, proje üzerine proje hazırlanıyor; ancak borç ekonomi politiğinin beslediği çıkmazda bocalayan İmparatorlukta, bunların hiçbiri sonuç alıcı bir eyleme dönüştürülemiyordu. Bu "proje"lerin başlıcalarından birisinin üreticisi, Nafıa Nazırı Hasan Fehmi Paşa da ünlü "lahiya"sında(24 Mayıs 1880) öz olarak şunları yazıyordu:

Bu eski "proje"deki sözleri anımsamamızın nedeni, sözü yakın bir "eski"ye getirmek içindir. Şimdi, bağımlılık ekonomi-politiği içinde sıkışıp kalmış ulaştırma politikalarımıza ilişkin çarpıcı bir örneği, kendisi de bir planlama uzmanı olan Ali Nejat Ölçen’in tanıklığıyla aktaralım.

Ölçen, kendi tasarımları olmayanın başkasının tasarımlarının aracı olacağını, "kredi"ler ve "kredi kullanımı" üzerinden açarak, içine çekildiğimiz borç batağına vurguyla, "kredinin hangi yatırım alanında kullanılacağına ilişkin kararı, krediyi verenin" belirlenmesinin yarattığı kör noktaya, dolayısıyla "taviz-kar-kredi" çıkmazına dikkat çekiyor.

Ölçen’in 1968’de hazırladığı, Türkiye’nin üretim ve tüketim merkezlerini en ekonomik ve uygun ulaşım ağı ile bağlamayı öngören araştırma projesi, daha DPT Genel Sekreterliğince imza edilerek, yürürlüğe konulacağının ertesi gün, 25 Eylül 1968 günü, Ford Motor Company’nin Başkanlığında, Amerika Savunma Bakanlığı‘na, Vietnam‘dan elini yıkadıktan sonra(!) Dünya Bankası Başkanlığına getirilen Mc Namara’nın bir telefonuyla ortadan kaldırılacaktır. 1.Beş yıllık Plan Döneminin(1963-1968) son yılında yaşanan bu olay, "planlı dönem"le birlikte demiryollarına verileceği umulan yer ve önemin de özde değil, sözde kalacağının habercilerden olacaktır.

Ardından Birleşmiş Milletler ve Dünya Bankası ile yapılan görüşmelerde, 3 Mart 1969’da bir Ulaştırma Koordinasyonu ve Demiryolu Etüdü Uygulama Planı çalışması yapılmasına karar çıkacaktır. Bu çalışma, DB‘nin önerisiyle "İtalconslt" adlı bir firmaya, BM Kalkınma Fonu‘ndan sağlanan 869.900 dolar "kredi" karşılığı verilecektir. Devletin kasasından ekleyeceği 180.000 dolar da ayrı! Bu firma, DB’nin güdümünde, iyice daraltılmış bir gündemle, karayolu ile demiryolunun koordinasyonunun sağlanması"(!) konusunda çalışacaktır; ama, çantadan köprüler, TIR’lar… çıkacaktır. "İyileştirme"nin biri bitip biri başlamasına karşın, demiryolları o noktada bekletilecektir!..

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Yazar: ümit sarıaslan