TCDD LOGO ve AMBLEM ÖYKÜSÜ

Logo kurumun adını yansıtır. Harflerden, kelimelerden oluşur. Amblem bir anlam içeren şekil ve sembollerden oluşur. TCDD Ambleminin esin kaynağı olan kanatlı tekerleği ilk olarak 1869 yılında kurulan Rumeli Demiryolu şirketinin 1871-1874 tarihleri arasında tamamladığı Selanik-Üsküp-Mitroviç hattının fotoğraf albümünde karşımıza çıkıyor. Perçinli demiryolu tekerini gerçek kuşkanadı ile havada gösteren bu amblem Daha sonra görülen kanatlı tekerlekten farklı olarak kartal kanadı olarak çizildiği, gerisinde bulutlarla desteklendiği göze çarpmaktadır.

Demir tekerleğin perçinli oluşu dönemin imkânlarını yansıtmakta, Kuş kanadının ise Demiryolunun dönemin en hızlı aracı olduğunu vurgulamaktadır. 17 fotoğraflık albümün ortasına yerleştirilen Amblemin altında Eski Türkçe ile «Selanik ve Üsküp ve Mitroviç Hattı» yazmaktadır. Takip eden yıllarda 1888’de kurulan Chemins de Fer Ottomans d’Anatolie / Osmanlı Anadolu Demiryolları (CFOA) Şirketi için tasarlanan Albüm kapağında ise kanatlı tekerleği daha sade olarak görüyoruz. Söz konusu kapak dönemin fotoğraf albümlerinde kullanılan çiçek dalları ve kurdelelerle süslenmiştir.

Sol üstte içinde ay yıldız bulunan daire figürü hareket diskini çağrıştırmaktadır. Etrafında Osmanlıca olarak «Anadolu Osmanlı Demiryolu» ifadesi yer alan diski saran kurdele üzerinde latin harfleri ile şirketin adı yazılmış hemen altında CFOA harfleri şirketin logosu olarak istif edilmiştir. Diskin sapı üzerinde kanatlı tekerlek altında hicri 1311-12 yılı ile miladi karşılığı olarak 1895 yılı Latince ve Osmanlıca olarak yazılmıştır. Kanatlı tekerlek Amblemini kullanılan hemen her eşyanın üzerinde görmek mümkündü. Bu dönemde kanatlı tekerlek özellikle ay yıldız olmadan kullanılıyordu.

Yukarıda, Haydarpaşa Gar saatinin üzerindeki taş rölyef işçiliğinde, TCDD işyerlerinde kullanılan mobilyalarda ahşap oyma işçiliğinde, pirinç küllükte ise döküm tekniği ile Amblem üç boyutlu olarak kullanılmıştır. 1923 yılında Cumhuriyetin kuruluşundan bir yıl önce yayınlanan bir matbu eserde Solda Osmanlıca DDY kısaltması «Dal Dal Ye» harfleri ile istiflenmiş müsenna (aynalı) DDY logosu görülmekte Sağda ise Cumhuriyetin kuruluşundan sonra 1926 yılında yayınlana bir eserde Osmanlıca TCDD «Te Cim Dal Dal» harfleri ile istiflenmiş TCDD logosu görülmekte.

1924 yılında kurulan Chemins de fer d’Anatolie Baghdad Anadolu – Bağdat Demiryolları Müdüriyet-i Umumiyesi,(CFAB), 1924-1927 ‘nde kullanılan birinci mevki seyahat evrakı.

Resimde görülen seyahat evrakında kanatlı tekerleğin hemen üzerinde ay yıldız figürü bulunmaktadır. Sol üstte Eski Türkçe olarak «Türkiye Cumhuriyeti» altında «Anadolu Bağdat Demiryolları» ifadesi kullanılmıştır.

Cumhuriyetin Kuruluşundan sonra Kanatlı tekerin üzerinde ay yıldız eklenmiştir. Solda 1926 tarihli kapakta Osmanlıca olarak «TÜRKİYE CUMHURİYETİ DEVLET DEMİRYOLLARI VE LİMAN İDARESİ» yazmaktadır. Bu dönemde yapılan mobilyalarda da kanatlı tekerlek amblemin üzerinde ay yıldızlı hali kullanılmıştır.

1929 tarihinde Devlet Demiryolları Umum Müdürlüğü kuruldu. 1874 yılında karşılaştığımız kanatlı tekerleğin Ay yıldız içine alındığı perçinli tekerleğin budenli demiryolu tekerine döndüğü Kanatların tekerle birleştiği yerde kalın güçlü bir form kazandığı, gözlenmektedir.

Yenilenen Amblem ile Demiryolları, Cumhuriyetin simgesi Ay Yıldızın içinden geçerek bütünleşmiş her alanda gücünü, estetiğini tarihini yansıtmayı başarmıştır. Kurumun simge binalarından Haydarpaşa’nın kalemişi süslemelerinden, antetli kağıtlara, şapkalara kadar sayısız malzemede Ay yıldızlı Kanatlı tekerlek Amblemi kullanıldı.

Personelin adı soyadı: Mustafa Topçu şapkasındaki logo 1924-1928 arası olmalı.

Demiryolları kuruluş yapısı ve disipliniyle kurumsal kimliğini daima korumuş amblemini gururla başının üstünde taşımıştır. 1928 yılında yapılan harf inkılabı sonrasında Osmanlıca harflerin yerini Latin harfleri aldı. Aşağıda bir pul üzerinde görülen ay yıldız içinde kanatlı tekerlek altında TCDD harfleri simetrik bir çalışma ile tamamlanmıştır.

1953 tarihinde Ulaştırma Bakanlığına bağlanan Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları İşletmesi (TCDD) adını aldı. Uçan tekerleğin yanı sıra TCDD harfleriyle üretilen Çelik Kanatlı logolar 1950 li yıllarda yer yer kullanılmıştır.

TCDD logolarının kullanımı, rozet, saat, lokomotif rozeti ve sayısız nesnelerdeki örnekleri çoğaltılabilir. Kuş kanatlı amblem zaman içinde çelik kanatlara üç boyutlu tekerlek figürü ise yeni amblemde budenli tren tekeri kesiti olarak çizilmiş.

Kuş kanatlı tekerleğin çelik kanatlara dönüşmesiyle TCDD amblemi Türkiye’nin marka kurumları arasında haklı yerini aldı. Demiryolu marşında geçen tekerleğe kanat taktık dizesinin vücut bulduğu, kanatlardaki sekiz kol sekiz ana daireyi temsil etmekteydi. TCDD nin simge binalarından Haydarpaşa çatısına konulan Amblem İstanbul’un siluetiyle bütünleşti. Ay yıldız, kanat ve tekerlek üç ayrı boyut birleştirilerek kullanıldı.

Yukarıda marka tescili için 22184 no ile hazırlanmış kartela, mendil, banliyö jetonu ve Haydarpaşa çatıda bulunan amblem görülmektedir. TCDD Kurumsal kimliğini koruma anlamında Türkiye’de öncü kuruluşlardandır. Amblemini her ortamda kullanmayı bilmiş, onunla bütünleşmiştir.

Yukarıda basılı eserlerden bröve rozet ve birçok alanda kullanım örnekleri görülmektedir. 2006 yılında TCDD Kurumsal Kimlik çalışması için bir ajans ile çalışmalar başlatıldı. TCDD Amblem ve logosu ele alındı.65 sayfadan oluşan Kurumsal kimlik dosyası oluşturuldu.

Bu dosyada TCDD logosunun yeni hali ile tabela bayrak flama antetli kağıda kadar tüm alanlarda kullanılacak ölçüler, biçimler belirlenen pantoneler ilan edilmiştir. Kurumsal bir yapı için olamazsa olmaz bu çalışmada TCDD sitesinde de yayınlanmaktadır.

Bu çalışmanın başında TCDD’nin Amblem-Logosu başlığı altında…

 

Mevcut logodaki görseli oluşturan vagonlar ve ay-yıldız aynı mantıkla modernize edildi. Eski logoda geri planda olan ay-yıldız ön plana çıkarıldı. Beyaz bir hatla vagonlardan ayrıldı. ….. Vagonlar ise ay-yıldızın gerisinde yer aldı. Her iki vagon, ortada küçük bir hareketle birbirinden ayrıldı. Daha önce keskin olan hatları yumuşatılarak daha dinamik ve modern bir yapıya getirildi. Ayrıca vagonlarda, TCDD’nin faaliyet alanı ile paralel olarak güven ve huzuru temsil eden lacivert renk kullanıldı. Amblemimizdeki çelik kanatlar grafiker tarafından beş yerde vagon olarak ifade edilmiştir. Bu ifadelerden anlaşıldığı kadarıyla çelik kanatlar vagon olarak ele alınmıştır.

Her iki vagonun, ortada küçük bir hareketle birbirinden ayrıldığı ifade edilmiştir.

Vagon olarak adlandırılan kanatlar ucu sivri hızlı tren setine benzetildiyse hızlı tren setinde bağlantı elemanları gizlidir, normal vagonda ise birleştiği yerde tamponun çapraz bir şekilde ayrılması anlamsız olur. Gerçek amblemin gelişimini bilmeden yapılan bu değerlendirmeleri bir yerlere bağlamak oldukça güçtür. Demiryolcu gözüyle bakıldığında teker dingilden kırılarak ikiye ayrılmış vaziyettedir. Yukarıda Vagonlar olarak adlandırılan parça ve ayrıldığı küçük hareket görülüyor. Üzerinde çalışılan Kurumun ambleminin tarihçesini araştırma gereği duymadan yapılmış özensiz bir çalışma. Süslü kelimelere doldurulmuş ve her nasılsa Kuruma kabul ettirilmiş.

Ajansın özensiz ve dikkatsizliği kendilerini bağlar konunun asıl anlaşılamayan yanı tekerlek kesitinin ortadan kırılmasına kimsenin müdahil olmaması. Ve onbeş yıldır Kurumsal Kimlik dosyası halinde ilan ediliyor olması. Kurumsal kimlik çalışmasının nelere mal olduğunu bilinmektedir. Bu yanlıştan dönülmesi elbette zaman ve maliyet ister ama eminim gelecek nesillere bırakacağımız değerli bir tecrübe olur.

✔Yenilikçi Amblemin olması gerektiği hali aşağıdaki gibidir.

Demiryolları her alanda olduğu gibi kurumsal kimliğine sahip çıkmasıyla da öncü kurum olduğunu göstermelidir. 2021

Ali Karagöz

Kapak fotoğrafı: TCDD 1.Bölge Hareket Müdürlüğünden emekli memur Ümran Laçin’in babası 23915 sicil nolu Hareket Memuru Mehmet Bahadır ve annesi. Mehmet Bahadır sırası ile 1951’de Kayseri’de 1958 Çankırı ve Çerkeş’de, 1965 de Doğançay^’da 1967’de Erenköy ve Bostancı’da görev yaparak emekli olmuştur.