TREN KAÇ METREDE DURABİLİRDİ

1970’li yılların ortasında TCDD Sivas Eğitim Merkezinde Seyrüsefer öğretmeni olarak görev yapan Ali Hoca treni "bir veya birkaç çeken araç ile bir veya birkaç çekilen araçtan oluşan iki istasyon arasında sefer yapan lokomotif veya diziler" şeklindeki genel tanımının dışında  "tren eşittir fren" şeklinde belletirdi öğrencilerine. "Fren olmadan tren olmaz" derdi. Günümüzde de sık sık karşılaştığımız sinyal ihlali, geçit çarpışması, istasyonda duramama hadiselerinde fren tutmadı veya yetmedi gerekçeleri ile karşılaşırız. Bakalım kitapta duruş mesafesi nasıl hesaplanıyor, ya da tren kaç metrede durabilir.

DURUŞ MESAFESİNİN HESABI

TREN KAÇ METREDE DURABİLİRDİ?

Böyle bir soru, bir sinyal durmadan geçildiği, iki tren birbirine çarpıştığı veya araba veya insanların çarptığı durumlarda söz konusu olur.

Böyle bir hal karşısında, fren işleri ile fazla uğraşmamış olan Demiryol memuru duruş mesafesini ya tahmin yahut da bu mesafeyi teknik bir kitaba müracaatla orada bulduğu karışık formüllerle hesap eder.

Bu hesapları her zaman kullanmayan bir kimsenin bulduğu bir formülle, doğru bir neticeye varması veya bu formülün eskimiş olup olmadığı hakkında bir, karar vermesi güçtür.

Bu formüllerin ekserisi mütehavvil faktörlerle ve sabo tazyiki ile çalıştıklarından ve bunların doğru olarak hesap ve tespiti ancak fren işlerinde ihtisası olanlarca mümkün olup her demiryol memuru tarafından yapılması kabil olmadığından bu gibi formüllerden uzak durulması lazım gelir.

Malum olduğu üzere işletmede fren sıkletine göre çalışılmaktadır, ve bu fren sıkletini ifade eden rakamlarda sabo tazyiki ve frenlerin karakteristiği dahil bulunmaktadır.

Aşağıda bir trenin duruş, mesafesini tespit için basit fakat doğru tatbik edildiği takdirde yanlışlıklara meydan bırakmayan bir usul ayrıntılı olarak anlatılmıştır.

Duruş Mesafesini hesaba başlamadan evvel aşağıdaki esaslar tespit edilir.

a-Trenin ağırlığı,

b-Trende mevcut fren sıkleti

c-Trenin’ frenlendiği mahaldeki sürati

d-Trenin frenlendiği mahallin meyli.

Yukarda (a) ve (b) deki bilgiler föydömarştan çıkarılır. (c) deki bilgiler lokomotifin sürat bandından çıkarılır. (d) deki bilgi hattın profil resminden alınır.

Bu malumatı tespit, ettikten sonra evvelemirde trende mevcut fren yüzdesi hesap edilir:

 

Mülahaza:

Burada yolcu katarlarının terkibinde bulunan yük vagonlarının ağırlıklarının ancak 0,8 nin fren hesabına katılması lazım geldiğine dikkat etmelidir. Bunu yaptıktan sonra bir milimetre kağıdı alarak ufki bir hat üzerine O dan 700 metrelik mesafeler ve O noktasından başlayan şakuli hat üzerine de O dan 100′ Km/h ya veya lüzumunda daha fazlaya baliğ olan süratler kaydedilir.

 

Bu kitabın sonundaki 400m lik ve 700m lik seri ve yavaş tesirli frenlere ait cetvellerden (a) ve (b) ye göre hesaplanan fren yüzdesi ile (d) de zikredilen meyilde 400 ve 700 metre duruş mesafesi İçin müsaade edilen süratler istihraç edilerek milimetre kâğıdı üzerinde bu sürat ve mesafe hatlarının yekdiğerini katettiği noktalar işaret edilir.

Bundan sonra elde edilen bu’ noktalardan O noktasına doğru geçen bir münhani (Parabol) resmedilir. Bu suretle elde edilen fren münhanisinden a, b ve d deki vasıfları malum olan trenin muhtelif süratlerdeki duruş mesafeleri okunabilir ve resmedilen münhani üzerine (c) de tespit edilen sürat hizasından çekilecek ufki bir çizginin münhaniyi kat ettiği noktadan mesafe hattına çekilecek amut bize mevzuu bahis olan trenin duruş mesafesini verir. (Şekil 95).

Misal: Bir tren için şu esasların tespit edildiğini farz edelim:

Trende Mevcut fren yüzdesi:

 

 

Sesi tesirli frenlere ait tablodan 0/0020 meyil ve % 64 fren emsali için müsaade edilen sürattir:

700 m için 70 Km/h

400 m için 54 Km/h

Milimetre kâğıdında bu süratlere ait noktalar işaretlendikten sonra bunlardan geçmek suretiyle 0 noktasına varan fren münhanisi resmedilir (Şekil 95).

Bundan sonra misaldeki 62 Km/h lik süratin münhaniyi kat ettiği noktadan mesafe hattına çekilen amutla bu sürat için 530 metre duruş mesafesi elde edilir. Bu suretle elde edilen bu duruş mesafesine makinistin mâniayı gördüğü andan fren yapmaya teşebbüse kadar geçen zaman zarfında kat edilen mesafeyi de ilave ederek bu mesafe ziyanı da nazarı itibara almak lazım gelir ki bunun miktarı:

Hava frenli trenlerde takriben 2 saniye.

EI frenli trenlerde takriben 7, saniye kabul edilebilir. Buna nazaran 62 Km/h süratli bir trenin mesafe ziyaı:

 

Bu fren mesafesi bir kaza dolayısıyla tespit edilmişse bundan bir netice çıkarmak için tahkikat evrakı ile talimatnameler ahkâmını karşılaştırmak icap eder.

 

Misal:

 

Bu karşılaştırmadan şu netice çıkarılır.

a)Makinist seyrüsefer cüzdanında müsaade edilen 50 Km/h azami sürati fazla tecavüz etmiştir. Eğer Km/h 50 süratle gitmiş olsaydı çizilen münhaniye göre duruş mesafesi:

 

b)%47’mecburi asgari fren yüzdesi trende mevcuttur. Fren yüzdesinin trende fazla bulunması trenin emniyetini artırdığından faydalı ve istenir bir şeydir.

c)Duruş mesafesi,

 

Bu karşılaştırma neticesinde:

1-(a) makinist tren için müsaade edilen azami sürati tecavüz etmek suretiyle duruş mesafesinin artmasına sebebiyet vermiştir.

2-(c) 62 Km/h için duruş mesafesi 75 m tecavüz edilmiş olduğundan aşağıdaki kusurlar mevzuubahis olabilir:

a-Lokomotif veya tender freni kapalı ve dolayısı ile frenlenmemiş bulunuyordu. (Makinistin hatası )

b-Kumluk bozuk veya kullanılmamış ( Makinistin hatası )

c-Föydömarşta kullanılmış gösterilen frenlerin hepsi açık değil ve dolayısı ile fren hesabındaki fren kuvvetleri tamamen mevcut değil ( Şef trenin hatası )

d-Frenlerden bir kısmı otomatik fren kondüvitine bağlanmamış ve bu sebeple makinist tarafından harekete getirilmemiş (trenin terkibinde yapılan değişiklikten sonraki fren tecrübesini yapan personelin hatası )

e-Trende bulunan frenlerin hepsi açık ve fren tecrübesi de talimata riayet edilerek yapılmıştır. Bu halde bakım vaziyetleri iyi değil ve frenler kısa bir müddet sonra kendiliklerinden gevşemişlerdir. (Yolcu ve yük trenlerin fren yoklamaları ve fren ara muayeneleri hakkındaki talimata kısmen veya tamamen riayet edilmemiştir. Alakadar revizör ve depo şeflerinin hatası)

Kazadan mütevellit mesuliyetlerin doğru olarak meydana çıkarılması için kaza akabinde (a) dan (e) ye kadar zikredilen hususların tespit edilmesi lazımdır. Bu kabil değilse trenin muayenesi yapılıncaya kadar hiçbir değişiklik yapılmamalı emniyet altına alınmalıdır.

Bu sebeple böyle bir vaka hadis olunca fren işlerinde bilgiye malik bir memur mümkün mertebe derhal kaza mahalline izam edilmelidir. (Böyle bir halde tahkikat raporunun hangi esasları ihtiva etmesi lazım geldiği müteakip fasılda kayıt ve izah edilmiştir.)

Yukarıdaki izahtan fren işleri hakkındaki talimata harfiyen riayet edilmesi mecburiyetinin ne derece ehemmiyeti haiz olduğu anlaşılmaktadır.

Mevcut talimat ahkâmının vaz’ından maksat cezalandırılarak bir mesul bulmak değil bilakis insan kudretinin imkân verdiği nispette korunabilecek kazaların vukuuna mani olmaktır.

Eğer her demiryolcu vazifesini yapmış ve buna rağmen bir kaza vuku bulmuşsa alakadar şahıslardan hiç biri mesul addedilemez.

Yararlanılan Kaynak:

TCDD Münakalat Vekaleti Devlet Demiryoları İşletmesi Umum Müdürlüğü Lokomotif ve Vagon Tren Echizeleri ve Arılaraı Hakkında Muhtasar Malumat (Yazan Cer Başmüfettişi Refik Manguoğlu)Alsancak Demiryollar Matbaası-381/1944

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Yazar: kentvedemiryolu