İçinden Demiryolu, Üstünden Özelleştirme Geçen Tekel

Ankara’daki Tekel işçilerinin direnişi basında yalnızca ücret üzerinden gündeme yeraldı. TEKEL’in taşınır taşınmaz mal varlıklarının uluslar arası tekellere aktarıldı, özelleştirme kapsamına alınmış kurumun bina ve arsaları ise yaslara aykırı olarak çeşitli vakıflara devredildi. Çalışanları ise 4/C statüsü altında iş güvencesiz, sendikasız düşük ücretlere kölelik benzeri bir çalışma biçimi dayatıldı. Ülkemizde tütün üretiminden başlayarak içinden demiryolu da geçen Cevizli Tekel Tesisleri alanının bir kısmının adalet bakanlığına bir kısmının ise özel bir vakıf üniversitesine tahsis edilme ve istasyon binasının "Marmaray Projesi" kapsamında yıkılma sürecini de bizler gündeme taşıyalım istedik.

Osmanlı toprakları tütünle ilk defa, 1600’lü yıllarda yapılan tütün ithalatı ile tanıştı. 1688 yılında Osmanlı’da tütün gelirlerinin artmasıyla ilk resmi vergilendirme yapıldı. 1690 yılında ülkedeki tütün tarım alanları kayıt altına alındı.1696 yılında Avrupa’da aranır hale gelen Osmanlı tütünü ilk kez ihraç edildi. Osmanlı hükümeti, Fransa ve İngiltere arasında imzalanan Ticaret Anlaşmasıyla, tütün ithali yasaklanarak tütün için ilk defa 1862 yılında inhisar kuruldu. 1879 yılında çıkarılan "Rusumu Sitte" kararnamesiyle tuz, tütün ve alkollü içkilerin inhisari gelirleri, Osmanlı Devleti’nin borçlarına karşılık, 30 yıllığına yabancı bankerlere ve 1883’de Düyun-ı Umumiye’ye devredildi. Daha sonra Tütün İnhisarı İşletilmesi imtiyazı "Memaliki Osmaniye Duhanları Müşterek Menfaa REJİ Şirketi’ ne devroldu.

CUMHURİYET DÖNEMİ

1923 yılında Reji Şirketi’nin bütün mal varlığı hak ve vecibeleri devlete intikal etti. Tütün, alkollü içkiler ve tuz 1932, barut ve patlayıcı maddeler 1934, bira 1939, çay ve kahve 1942, kibrit 1946 yılında devlet tekeli altına alındı. Kahve 1946, kibrit 1952, barut, patlayıcı maddeler ve bira 1955 ve tütün 1986 yılında "Tekel" kapsamı dışına çıkarıldı. 1941 yılından 1983 yılına kadar faaliyetlerini TEKEL Genel Müdürlüğü olarak yürüten Şirket, bu tarihte Kamu İktisadi Teşekkülü (KİT) haline getirildi. 11 Mart 1987 tarihinde şirket Tütün, Tütün Mamulleri, Tuz ve Alkol İşletmeleri Genel Müdürlüğü (TEKEL) adını aldı.

Tütün, Tütün Mamulleri Tuz ve Alkol İşletmeleri Genel Müdürlüğü, Özelleştirme Yüksek Kurulu’nun 05. 02. 2001 tarih ve 2001/06 sayılı kararı ile özelleştirme kapsam ve programına alındı. Alkollü İçkiler Sanayi ve Ticareti A.Ş. 27.02.2004 tarihinde ihaleyi kazanan Nurol, Limak, Özaltın, Tütsab konsorsiyumuna 292.000.000 $ ‘a satıldı. Konsorsiyum ( MEY A.Ş. ) 2006 yılında TEKEL’in içki bölümünü yaklaşık 3 katı fiyatla (810.000.000 $) American Teksas Pasific Group’a sattı. TEKEL’in bağlı ortaklığı olan; Sigara Sanayi İşletmeleri ve Ticareti A.Ş. ‘ne ait sigara üretim işiyle ilgili varlıkların 4046 sayılı Özelleştirme Uygulamaları Hakkında Kanun hükümleri çerçevesinde "satış" ve " mülkiyetin gayri ayni hak (intifa) tesisi" yöntemiyle özelleştirilmesine ilişkin ihale 22 Şubat 2008 tarihinde gerçekleştirildi. 22.04. 2008 tarih ve 2008/23 sayılı Özelleştirme Yüksek Kurulu Kararı ile British American Tobacco (BAT)’a satıldı. Satış bedeli: 1.720.000.000.- USD Tekelin logosu BAT’a devredildiği için "tta" olarak değiştirildi.

CEVİZLİ TEKEL KAMPÜSÜ

Cumhuriyetin ilk yıllarında-Reji dönemi sonrası- sanayi ve tarımı geliştirmek, yüksek ekonomik gelir kaynağı kabul edilen tütünün, tohumlarıyla ilgili yaşanan sıkıntıları gidermek amacı ile Kartal-Maltepe’de 1931 yılında küçük bir tütün deneme evi kurulur. Yer seçiminin nedeni, bu bölgede uzun zamandır Osmanlı’dan beri Dramalı göçmenler tarafından tütün yetiştiriliyor olmasıdır. 1935 yılına kadar Türkiye’nin çeşitli yerlerinde kurulan Tütün Deneme evlerinin kurumsal bir yapıya dönüştürülmesi için Enstitü kurulmasına karar verilir. Tütün deneme evlerinden sonra, Kartal ile Maltepe arasında Cevizli’de satın alınan bir araziye, içinde laboratuarları da bulunan Tütün Enstitüsü binası yapılır. (Enstitü binası şu anda Adliye olarak kullanılıyor)

İkinci Dünya Savaşı sonrası Sigara Fabrikalarının yetersiz kalması nedeniyle, 1946–1948 yıllarında Maltepe’de yeni bir Sigara Fabrikası kurulması çalışmalarına başlandı. Amerikalı bir firmaya yeni fabrikanın projeleri hazırlatıldı. Maltepe-Cevizli’de fabrika için bir arsa kamulaştırıldı ve makine donanımı için bağlantılar yapıldı. Ancak fabrikanın yapımına 10 yıl sonra 1957 yılında başlandı. 1967 yılında üretime açılan fabrikanın resmi açılışı 1969 yılıdır. Maltepe Sigara Fabrikası için 1991 yılında makine donanımlarında önemli bir modernizasyon çalışması yapıldı. Yapılan çalışmaların bedeli yaklaşık olarak 99.000.000 DM.

Bu bölgenin TÜTÜN ile tanışması oldukça eskilere dayanıyor. Osmanlı’dan başlayıp, Cumhuriyet dönemi ile devam edip günümüze kadar geliyor. Sadece bu kısacık tarihçe bile, bölgenin oluşmasında çok önemli rolü olan Tekel’in izlerinin buralardan silinmemesi için başlı başına bir sebep.

Fabrikanın kurulduğu yıllarda bu bölge ağırlıklı olarak bağ-bostan ve tütün tarlaları ile dolu ve yaşayan az sayıdaki insan tarım ve balıkçılıkla geçiniyor. Burada Tekel’in hikâyesi aslında bir bölgenin tarımdan sanayiye geçişinin de hikâyesidir. Tekel’in ilk işçileri, bölgede tarımla uğraşanlar ve Anadolu’dan mevsimlik olarak gelen köylülerdir. Kartal, kısa zamanda Anadolu’dan göç eden köylülerin işçiye dönüştüğü ve yerleştiği bir emekçi kenti oldu. Tekel Sigara Fabrikasında çalışan yüzlerce, binlerce işçi, burada Cevizli mahallesini oluşturdular.

Cevizli Tren İstasyonu:

Ülkemizde TEKEL taşımalarında demiryolları ağırlıklı olarak kullanılmıştır. Cevizli Tekel Fabrikasından yurda dağılan tekel ürünleri Maltepe Gar Ambar’ından vagonlara yüklenmekteydi. Bu taşımalar esnasında zaman zaman hasarlar ve noksanlaşmalarda meydana gelmekteydi.

TCDD idaresi de taşıma esnasında meydana gelen hasar ve noksanlıklar için TEKEL idaresine tazminat ödemekle karşı karşıya kalıyordu. Bu nedenle TEKEL taşımalarını düzene sokmak için 134 nolu tamim tütün fidelerinin taşınmasını düzenlemek için ise 12 nolu tamim çıkartılarak yayınlanmıştır.

ÖZELLEŞTİRME SÜRECİ:

Özelleştirme kapsamına alındığı dönemde tekelin çalışan işçi sayısı yaklaşık 35.000 kişiydi. Ve bu işçilerin önemli bir kısmı da kadındı. Tekel’in en önemli özelliğinden birisi de kadının çalışma yaşamına katıldığı ilk sanayi kuruluşlarından birisi olmasıdır ve önemlidir.

2001 yılında özelleştirme kapsamına alındıktan sonra, 2008 yılında sigaranın da satılması ile büyük bir kısmı boşalan Tekel Cevizli kampüsüne, Unkapanı’ndaki Tekel Genel Müdürlüğü taşınmıştır.

Alelacele taşınan Tekel Genel Müdürlüğünün Unkapanı’ndaki 5 katlı, 2500 m2 kapalı alanlı, 3000 m2 arazi üzerine kurulu binası, Hastane zinciri olan Medipol grubunun kurduğu vakfa, üniversite olarak kullanmak üzere 49 yıllığına, komik bedellerle tahsisi yapılmıştır. Ulusal basında yazılan, CHP sözcüsü Mustafa Özyürek tarafından meclis gündemine taşınan bu konu, umarız ki tekel işçileriyle birlikte ülke gündemine de taşınabilsin. CHP Sözcüsü ve İstanbul Milletvekili Mustafa Özyürek, İstanbul Unkapanı’ndaki TEKEL Genel Müdürlüğü binasının Medipol Grubuna devredilmesiyle ilgili olarak "Söz konusu bina TEKEL Genel Müdürlüğü veya Maliye Bakanlığı tarafından niçin satılma yoluna gidilmemiştir? İstanbul Ticaret Odasının bu binayı satın alması için yaptığı başvuru niçin değerlendirilmemiştir?" diye sordu.

Maliye Bakanlığı TEKEL Genel Müdürlüğü binasının rayiç bedelle İrtifak hakkı tesis edildiğini bildirmiştir.

Tekel’in Cevizli Kampüsündeki süreç;

Adalet Bakanlığının talebi ile, 496 parsel (54.340 m2) 08.05.2003 tarihinde 495 parsel (12.644 m2) 07.12.2004 tarihinde, Tekel’in vergi borçlarının bir kısmına karşılık maliye hazinesine devredilmiş, hazine de Adalet Bakanlığına tahsis etmiştir. Bu alan tren istasyonunun üzerinde kalan, Tekel Enstitüsü binasının da olduğu, şu anda Adliye olarak kullanılan alandır.

Tekelin ana kampüsünün olduğu 450.000 m2 olan alan ise, Temmuz 2008’de kurulan İstanbul Şehir Üniversitesi tarafından yerleşke olarak kullanmak üzere maliye hazinesinden talep edilir. Hâlbuki bu tarihlerde bu alan Özelleştirme Kurumunun bünyesindedir, hazinenin değildir. Özelleştirme kurumu, bu talep üzerine hemen harekete geçer, Tevhid ve İfrazlarla 237 parsel 296.159,73 m2; 207 parsel 18.921,82.- m2 lik kısmı (ki bu Tekel’in vergi borcunun geri kalan kısmını karşılayan alan kadardır.) maliye hazinesine devreder. Tarih 28.11.2008, Alan, talepten 4–5 ay sonra hazinenin kullanımına geçiyor. Bundan sonra da üniversiteye tahsis ve planlama ile ilgili süreç başlıyor.

Cevizli Tekel Alanının da içinde olduğu Dragos Bölgesi; İstanbul II Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu tarafından 11.11.1999 gün ve 5385 sayılı kararı ile "Doğal Sit Alanı" ilan edildi. Bölge için yapılan 1/5000 ölçekli "Kartal-Maltepe Dragos Tepesi ve Yakın Çevresi Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı" 07.03.2003 tarihinde ilan edildi. Bu planda; 3. derece doğal sit alanı olarak belirlenen, Cevizli Tekel Alanına;

· Şehir Parkı

TEKEL; özelleştirme kapsamında olması nedeniyle, İBB ve Koruma Kurulu tarafından hazırlanan bu plana, yetkisizlik gerekçesiyle dava açmıştır. 2005 yılında 6. İdare Mahkemesi; "…Yetkisi bulunmayan İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığınca hazırlanan dava konusu nazım imar planı değişikliğinde ve yetkisiz idarece hazırlanan planın onaylanmasına ilişkin işlemde 3194 sayılı yasanın 9. maddesinin 2. fıkrasına açıkça aykırılık bulunmaktadır." diyerek dava konusu işlemin iptaline karar vermiştir.

İstanbul Şehir Üniversitesi 21 Temmuz 2008 tarihinde Maliye Bakanlığı’na yaptığı müracaatla; Cevizli’deki Tekel’e ait 450 dönümlük arazinin 49 yıllığına kendilerine tahsis edilmesini ister. Ancak; Talebin yapıldığı tarihte bu alan, henüz Maliye hazinesine devredilmemiştir. 28.11.2008 tarih ve 2008/67 sayılı Özelleştirme Yüksek Kurulu Kararı ile TEKEL’e ait; Cevizli’deki 2222 ada, 207 parsel (18.921,82 m2) ve 2222 ada, 237 parsel (296.159,73 m2) TEKEL’in vergi borçlarına mahsuben Maliye Hazinesine devredilmiştir.

Tek Gıda İş Sendikası; Tekel’e ait bu alanların Maliye Hazinesine bedelsiz devrine ilişkin, 28.11.2008 tarih ve 2008/67 sayılı Özelleştirme Yüksek Kurulu kararının iptali ve yürütmesinin durdurulması için dava açtı. Danıştay 13. dairesi 11.09.2009 tarihinde, oybirliği ile 28.11.2008 tarih ve 2008/67 sayılı Özelleştirme Yüksek Kurulu kararının yürütmesinin durdurulmasına karar verdi. Ancak davayı açan sendika, kararın verilmesinden kısa bir süre sonra davayı geri çekti.

21.04.2009 tarihinde, Cevizli, 188 pafta, 2222 ada, 237 parsel sayılı 296.159,73 m2’lik alan için (2.970.000,00 TL. Tahmini bedelle ) İrtifak Hakkı İhalesi açıldı. İhaleyi tek katılımcı olan İstanbul Şehir Üniversitesi, (kuruluş tarihi 31 Mayıs 2008) 2.972.000,00 TL.’lik teklifiyle kazandı.

26.05.2009 tarihinde, tescil, ifraz, tevhit, terk ve benzeri işlemlerin yapılması veya imar planının yaptırılması, değiştirilmesi ya da uygulama projelerinin hazırlanması ve onaylatılması gibi işlemlerin yerine getirilebilmesi için 594.400,00 TL bedelle 1 yıl süre ile ön izin verildi.

İstanbul Şehir Üniversitesi tarafından; Cevizli, 188 pafta, 2222 ada, 237 parsele yönelik olarak hazırlanan 1/5000 ölçekli Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı teklifi ile söz konusu parselin KAKS: 0.80 yapılanma şartlarında Üniversite Alanına alınması teklifi, İstanbul Büyükşehir Belediye Meclisinin 18 Eylül 2009 tarihli toplantısında oy çokluğuyla kabul edildi.

Plan notlarında;

Bu alanda, fakülte, enstitü ve rektörlük binaları, idari birimler, öğrenci işleri merkezi, kongre merkezi, misafirhane, öğrenci yurtları, lojman, sergi ve konferans salonları, kütüphane, laboratuar, kapalı ve açık spor alanları, müze, yemekhane, sosyal ve kültürel tesisler, kapalı ve açık otoparklar, güvenlik binaları, sosyal ve teknik altyapı tesisleri ve üniversite ile ilgili diğer tüm birimler alan ve bina olarak yer alabilir. Üniversite alanında yapılaşma şartları KAKS: 0.80’dir. Birden fazla bodrum kat yapılabilir ve bu alanlar inşaat emsaline dahil değildir. … denilmektedir.

1/5000 ölçekli Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı teklifi İstanbul Büyükşehir Belediye Meclisinin 18 Eylül 2009 tarihli toplantısında oy çokluğuyla kabul edildi.

Planlanan alanda 4300 adet servi, ardıç, çam, kavak, zeytin, manolya, çınar ve çeşitli türlerde meyve ağacı bulunmaktadır.

Planlamaya esas alan: 296.159,73 m2

Önerilen KAKS: 0.80

Tekel alanındaki tüm yapıların toplam alanı: yaklaşık 114.600 m2

Planlamayla getirilen inşaat alanı;

Yaklaşık 237.000 m2

Emsale dahil edilmeyen bodrum katlarla birlikte 300.000 m2’lik inşaat alanı öngörülmektedir.

Cevizli Tekel alanı içinde ( pafta: 188, ada: 2222, parsel:207) 1974 yılında İstanbul Arkeoloji Müzeleri elemanları tarafından bir hamam kalıntısı tespit edildi. 1974–1977 yılları arasında Alpay Pasinli ve Cihat Soyhan tarafından yapılan kazı çalışmaları sonucunda, küçük ölçekli bir Bizans Hamamı ortaya çıkarıldı. Kazı sırasında; M. S. 6–7. yy ‘la ait amphora parçaları, damgalı tuğla ve çatı kiremitleri, kemer altı başlıkları, mermer pencere parmaklığı ve pencere camları bulunmuştur. En geç buluntu ise, Bizans İmparatorlarından VI. Leon’a ait bronz bir sikkedir.( M.S. 886–912) Küçük bir saraya ya da villaya ait olduğu düşünülen bu hamamla ilgili kazı çalışmalarının genişletilmesine karar verilmişken, maddi olanaksızlıklar nedeniyle kazı çalışmaları devam ettirilememiştir.

Tüm bu süreç; özelleştirme adı altında kamu varlıklarının yağmalanması sürecidir. Bir yandan özelleştirme kararları diğer yandan halkı yok sayan kentsel dönüşüm projeleri ve hukuku hiçe sayan ranta dönük planlama anlayışı ile kamuya ait alanlar yok edilmektedir. Yok edilen yalnızca yaşam alanlarımız değil, aynı zamanda işimiz, ekmeğimiz ve geleceğimizdir.

Tekel işçileri; her tür zorluğa, siyasal iktidarın her türlü baskısına karşı ….gün Ankara’da direniş sergilediler Özelleştirme kapsamına alınmadan önce TEKEL’de yaklaşık 35.000 işçi çalışıyordu. Kapatılan fabrikalar binlerce işçiyi işsiz bıraktı. Şu anda 4-C statüsüne alınmaya çalışılan ve Ankara’dan sonra direnişi kentlerde sürdüren işçi sayısı yaklaşık 12.500.

Kartal Belediyesi ve Mimarlar odası, Tekel’in özelleştirilme kapsamına alınmasından, şirketlerinin şaibeli bedellerle satılmasına kadar geçen süreçte gözardı edilen KAMU YARARININ, Cevizli Tekel Alanının kalan 450.000 m2 lik kısmının bölge halkının kullanımına açılmasıyla giderilmesini talep ediyor ve bu yöndeki girişim ve mücadelelerini sürdürüyor. 146 yıllık Tekel mirasının son parçalarının, Tütünle ilgili çok uzun bir geçmişi olan bu bölge halkına miras olarak bırakılmasından doğal ne olabilir.

Kültürpark olarak düzenlenmesini talep edilen, bölgede kalan son nefes alma alanı olan bu arazinin, müze, kütüphane, konser, sinema ve tiyatro salonları, açık ve kapalı spor alanları, kültür ve sanat eğitim alanları vs gibi, birebir bölgede yaşayan her yaşta ve her düzeyde halkın kullanımına açık olmasını talebi etrafında toplanan yöre halkı Kartal Belediyesi ve demokratik kitle örgütlerini uzun soluklu bir mücadele süreci beklemektedir.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Yazar: kentvedemiryolu