Zaman Tünelinde Hereke ve Dekovili
Demiryolu
1.Abdülmecit zamanında 1856 yılından itibaren ülkede telgraf ve demiryolu hatları yapımına başlanır. İstanbul’dan Anadolu’ya uzanan ilk demiryolu hattı olan Haydarpaşa Feneryolu arası 1871 de, Feneryolu Pendik arası 22.09.1872’de Pendik Gebze arası 01.01.1873’de işletmeye açılır. Gebze İzmit arasının 01.08.1873’de işletmeye açılması ile birlikte Hereke trenle tanışır.
|
Anadolu Demiryolu /Haydarpaşa İzmit Hattı |
||
|
Hat |
Kilometre |
İşletmeye alındığı tarih |
|
Haydarpaşa, Kızıltoprak, Feneryolu |
3,332 |
1871 |
|
Feneryolu-Fenerbahçe |
1,758 |
22.09.1872 |
|
Feneryolu, Göztepe, Bostancı, Maltepe, Kartal, Pendik |
21,172 |
22.09.1872 |
|
Pendik Gebze |
19,681 |
01.01.1873 |
|
Gebze İzmit |
47,096 |
01.08.1873 |
Anadolu Demiryolu’nun yapımı biten kısmını görmek için İzmit’e gitmek isteyenlerin Sirkeci İskelesi veya Haydarpaşa istasyonuna gelmeleri istenir. (BOA Belgeleri 30.04.1873 02/Ra/1290–454-7A.MKT. MHM)
Haydarpaşa’dan İzmit’e kadar olan demiryolu’nun resmi açılışı dolayısıyla memurlar ve ahali tarafından teşekkür yazısı gönderilir (BOA Belgeleri 11.05.873 13/Ra/1290–454–7/A. MKT. MHM)
Haydarpaşa İzmit arasında tren seferlerinin başlaması ile birlikte Vapur irtibatı da gündeme gelir. Haydarpaşa’dan İzmit’e gidip gelen demiryolu arabalarının ve şimendiferin gece vakti Haydarpaşa Vapur varış-kalkış saatleri ile uyumlu hale getirilmesi istenir.( BOA Belgeleri 10.10.1873 17/Ş/1290–466/23/A. MKT. MHM)
Haydarpaşa İzmit arası demiryolunun muntazam işletilerek gelirlerinin arttırılması için yetmiş bir adet araba (yolcu vagonu) iki adet çalışan makine (lokomotif) satın alınmasına karar verilir. (BOA Belgeleri 25.12.1873 04/Z/1290–471-4/A. MKT. MHM)*
Hereke İstasyon Binası
Anadolu Demiryolu’na ait istasyonların sınıflandırılmasının gösterildiği 1890 tarihli özgün çizimde Tavşancıl ve Hereke istasyon binalarının adı geçmez.
Çünkü bu belge İzmit-Ankara arasındaki yapıları kapsamaktadır. Ancak Tavşancıl ve Hereke istasyonları Gebze ve İzmit arasında yer alır. Bundan dolayı bu iki yolcu binası, İzmit Ankara arası yolcu binaları için yapılan sınıflandırmanın dışında tutulmalıdır. Plan ve cephe özellikleri olarak III. Sınıf /Tip 2’nin (İnönü, Karaköy, Beylikova, Beylikköprü) bir alt versiyonu olarak görülebilir. Ancak bu yapıda yolcu binasının yanında, mal deposu yerine bagajların bırakılabileceği bir alan yer almaktadır. Pencere ve kapı lentoları düzdür, kilit taşları vurgulanmıştır. Beşik çatıları vardır. Yapılar bütünüyle kargirdir.*
Balast taşları ve traversler
Hereke’den geçen demiryolunun traversleri İzmit Arslanbey köyü Miri ormanlarından temin edilmiştir. Traverslerin taşınması için ormana kurulan dekovil hattı başka bir yazımıza konu olacaktır. Balast taşı olarak ise Hereke Küllük mağara burnu üzerindeki taş yığınları kullanılmıştır. Bu taşlar çekiçlerle kırılarak toplanmış ve atlarla küfelere konularak traverslerin aralarına dökülmüştür. Çalışma senesi Hereke’nin İzmit çıkışında mağara burnu olarak bilinen yerde İtalyan Leandro ile İstanbul’lu ermeni Andon tarafından işletilen taş ocağından temin edilen blok halindeki kesme taşlar İtalya’da (Senpiyetro) kilisesini, Haydarpaşa ve Ankara tren garlarını İstanbul boğaz kıyılarını Hereke’nin ipekli halı veya ipekli kumaş gibi süslemişlerdir.
Fabrika-i Hümayun’dan Sümerbank’a
Hereke’de zaman tünelindeki dokuma tezgâhlarının farklı adıdır Fabrika-i Hümayun, Mensucat Fabrikası ve Sümerbank Fabrikası isimleri.
Hereke’de ekonomi 1843 yıllarında zamanında 50 parça pamuklu dokuma tezgâhı ile başlar. 1945 de 25 İpekli tezgâhtan, 1981 de Halı dokumacılığına geçilir. 1902 senesinde yünlü kumaş dokumacılığı olanca hızıyla gelişmiş ve Cumhuriyet kuruluşuna kadar tam 57 sene hizmet vermiştir. 1923 den sonra da satılıncaya kadar binlerce insana gelir kapısı olmuştur.
Fabrika-i Hümayun OHANNES-BAGOS DADYAN kardeşlerin İzmit ÇUHA fabrikası için ayrılan bütçeden ayırdıkları ödenek ile kurulmuştur. Bu kuruluştan serasker Rıza paşa bilgisi olduğu ayrılan ödeneğin yasal olmayan biçimde hazinenin haberi olmadan ayrıldığı görülmesi ve 1845 yılında Sultan ABDÜLMECİT’in konudan haberdar olması fabrikanın mülkiyeti Osmanlı İmparatorluğuna devredilmiş. Fabrika FABRİKAY-İ HÜMAYUN adını almıştır.
Fabrika-i Hümayun 1891 yılında halı üretimine 1905 den itibaren yün dokuma Fanila, çorap üretimine başlamıştır. 1908 de başlanılan fes imalatının
yanı sıra perdelik ve kaftanlık dokunması gibi (Kâbe’nin örtüsü de Hereke’de dokunmuştur) Kalitenin pazarda gördüğü kabul sonucunda fabrika markalaşmaya gidip ürünlerin kendisine ait olduğunu 1846’dan itibaren uygulamaya sokmuştur.
Başlangıçta bez ve ipek kumaş üretimi 50 pamuklu 25 ipekli tezgâhtan oluşan Üretime yönelik Fransa-Almanya-İngiltere Avusturya’dan ithal edilen araç gereçler Güç kaynağı için önceleri buhardan 1913 den itibaren petrolden yararlanılmıştır.
Fabrika-i Hümayun’un bahçesindeki dekovil hattı
Bu günkü Hereke milli sarayların büyüklüğünü düşünürsek aynı büyüklükte dört halı hane ve Fabrikayı Hümayun olmak üzere beş parça bina soğuk havalarda nasıl ısınır, milli sarayların arkasında bin sekizyüzlü yıllarda kömürle çalışan bu binaların ısınmasını sağlayan elektrik üreten tribün (Elektrik jeneratörünü çalıştıran makine) ve kazanları vardı. Tribünün çalışması için gemilerle iskeleye kömür gelir iskelenin ucuna kadar olan dekovil hattından kömürler taşınırdı.
Yukarıdaki caminin yanına kadar gelen hat daha sonraları ikinci bir hat döşenerek şimdiki fabrikaya kadar uzatılmıştır.
HEREKE FABRİKA-İ HÜMAYUN’un yönetimi ve personeli
Hereke Fabrika-i Hümayundan Sümerbank’ın kapanışına kadar 49 müdür görev yapmıştır.
|
Osmanlı İdaresinden Önceki Müdürler |
Fabrika Osmanlı İdaresine geçtikten sonraki Müdürler |
|
1-Hoca AVANES bey Barutçu başı 2-SERKİS ve KAMEROT 1845—1847 |
17-Hacı AKİF Bey 1884 ——(Saraylar Mefruşat Müdürü) 18-FERİT GÖKÇEER Bey DİREKTÖR Halıcı Ferit Gökçeer in Büyük dedesi 19-CEMİL Bey DİREKTÖR 20-AGAH ATAŞ MÜDÜR 21-REŞAT BENERLİ MÜDÜR 1925—1935 Yılları arası çalışan 22-NİHAT ALPAR Vekaleten MÜDÜR 1935—1937 23-VASIF DOKUMAN Vekaleten MÜDÜR 1937—1938 24-SABRİ TEOMAN Vekaleten MÜDÜR 1938—1940 25-KENAN SIDAL MÜDÜR 1940—1944 26-NAZIM KEÇECİ Vekaleten MÜDÜR —– —– 27-MÜEYYET KERİMOĞLU MÜDÜR 1944—1948 28-NAİL ANDAÇ MÜDÜR 1948—1949 29- REŞAT BENERLİ MÜDÜR 1949—1949 ikinci defa 30- NİHAT ALPAR Vekaleten MÜDÜR 1949—1950 ikinci defa 31- KENAN SIDAL MÜDÜR 1950—1951 ikinci defa 32- CEVAT ALPAR MÜDÜR 1951—1954 33- SAİP SERTER MÜDÜR 1954—1956 34- HÜSNÜ ÖZMEN Vekaleten MÜDÜR 35- CEMAL YEĞEN Vekaleten MÜDÜR 49- AHMET USTAOĞLU MÜDÜR 1992—1994
|
Müdür AGAH ATAŞ ve Bando Mızıka Takımı
Hacı Akif beyden sonra Hereke’de ikinci mahalleye adı konulan Müdürümüz AGAH ATAŞ bey Cumhuriyetin ilk yıllarında müdürlük yaptı. Bahsetmemiz gereken en önemli olay 1924 yılında BANDO MIZIKA takımını kurar. Dekovil hattının makinisti Tavşancıl’lı Mehmet Ali AR’da bando ve mızıka takımında faaliyet gösterir.
|
Bando Mızıka Takımı (fotoğraftakiler) |
|
1-ŞEF Askeri Subay Diğer oturan zevat fabrika müdürü AGAH ATAŞ ve şefler |
Müdür Reşat BENERLİ döneminde Cumhur Başkanlığı Senfoni Okestrası Hereke’ye gelerek konser vermiştir.
Hereke Fabrikası Hereke’lilere olduğu gibi birçok yabancı ustaya da ekmek kapısı olmuştur.
|
HEREKE Fabrikasında çalışan Avrupalı ustalar |
HEREKE Fabrikasında çalışan Avrupalı ustalar |
Yevmiyeli çalışan ecnebi ustalar |
|
Silindirci ——- GALİYOT usta |
Cilacı——— GALİYOT usta |
Tarakçı—–JOSEF usta |
Hereke’yi Ziyaret eden Padişahlar
· Kanuni sultan Süleyman 1533 Irak Seferi’ne gidişte Hereke’den geçmiştir
· Sultan Abdülmecit
· Padişah sultan V. MEHMET REŞAT 1909 senesinin Haziran ayında Hereke ye deniz yoluyla gelir, iskelede karşılanır çevre yerleşim yerlerinden gelen halk denizde kayıkların üzerinde direklere çıkmış bayraklar asılmış padişahı görmek için çırpınırlar.
· Padişah 2. ABDÜLHAMİT’ in Hereke’ ye geldiğini, kendisine verilen İpek seccadesini
Hereke Altı Cumhurbaşkanı ağırlamıştır.
1.CUMHURBAŞKANI ATATÜRK Hereke ye trenle geçerken inerek demir yolundan gezerek Wılhelm Köşkünü gezer yanındaki yemek salonunda yemek yedikten sora İstanbul istikametine devam etmiştir.
2.CUMHURBAŞKANI İSMET İNÖNÜ Reşat Benerli zamanında Hereke’ye gelir fabrika ve köşkü gezer.
3.CUMHURBAŞKANI CELAL BAYAR Deniz yoluyla Hereke ye gelir Sümer spor kürekçileri denizde karşılarlar, çok memnun kalır karşılığında üç şarpi hediye etmiştir. fabrika ve köşkü, yanında Amerikalı yardım heyetiyle gezer tekrar deniz yoluyla ayrılmış olur.
4.CUMHURBAŞKANI CEMAL GÜRSEL
5.CUMHURBAŞKANI CEVDET SUNAY Fabrika Müdürü MESUT ÖZ zamanında Hereke ye geldi Sümerbank fabrikayı Köşkü gezmiştir.
6.CUMHURBAŞKANI KENAN EVREN Çimento meslek lisesi temel atma merasimi için geldi köşkte dinlendikten sonra ayrıldı.
Hereke’de Yabancı Devlet Adamları
· Alman İmparatoru KAISER WILHELM II. Ve Köşkü
Kaıser Wılhelm II Köşkünün projesi İtalyan RAİMAONDO-D.ARONKO tarafından yapılmış olup, üç parça (yemek salonu, köşk, misafirhane) halinde tasarlanan bu köşkün günümüze iki parçası (köşk ve misafirhane) kalmıştır. 2. ABDÜLHAMİT zamanında İstanbul’da iskeleti tahta çivi kullanılarak hazırlanan yapı, yine tahta çivi kullanılarak üç günde Hereke deki yerine monte edilmiştir.
Görenlerin hayran olduğu, 1898 de Hereke ye inşa edilen bu eser; üç asrın içinde hayat bulmuş, sekiz yüzlü yıllarda iki sene, dokuz yüzlü yıllarda yüz sene, iki binli yıllarda ise sekiz sene ayakta kalarak 2008 yılına ermiş ve tam 110 yaşında büyük bir eserdir. Alman İmparatoru 1898 de trenle Hereke ye geldiğinde muhteşem bir karşılama yapılır. İstasyondan Köşke yürüyerek gelir.
· ÜRDÜN KRALI HÜSEYİN
Sene 1948, Ürdün kralı Tallal Bin Abdullah trenle Hereke den geçecek diye duyulduğunda ilkokul talebeleri ellerinde Türk, Ürdün bayrakları, fabrika işçileri, Hereke halkı büyük bir kalabalık karşılamak için tren yolu kenarında toplanırlar. Tren geldiğinde halkı selamlar, büyük izdiham olur. İlkokul müdürlerimizden İbrahim Coşkun daha yakınında az ilerisinde Öğretmenlerden Nigar Doğanay trenin penceresinin altına kadar sokulur. Bu arada Zabıta komiserlerinden Burhan KUM gereken hassasiyeti gösterir. Kalabalığı elinden geldiğince toparlamaya çalışır. Ürdün Kralı Hüseyin Belediye zabıtası Burhan Kum’un omzundaki rütbeleri görünce "ne kadar genç general" der. ( Tercümanı vasıtasıyla İbrahim Coşkun’dan naklen alınmıştır)
· İmparatoriçe Agusta Viktorya
· Bulgaristan Kıralı Ferdinand ve Prensesi
· Mısır Hıdivi Abbas Hilmi
· Amiral Bristol
KORE savaşından dönenler
Bugün Afganistan’a Taliban karşıtı mücadele için gönderilmesi talep edilen askeri güç tartışmaları sürerken Türkiye’nin NATO üyeliğinin bedeli olarak yurt dışına ilk asker gönderilen yer Kore’dir. 1948 yılında Hereke’den üç askerin (Üsteğmen Rıfat, Er EFE Kulaksız ve Er Mehmet) Kore’ye gitmesi üzerine heyecanlı günler yaşanmıştır. Savaşa gidenlerin sağ salim Hereke’ye döndükleri gün istasyona akan Hereke’liler bir karşılama töreni gerçekleştirmişlerdir.
|
Hereke’nin Tarihi 337 sasani seferine çıkan Büyük Kostantin’in annesi Helena’nın sahilinde yalıları bulunduğu (ANCYRONA) Hereke de hastalandı. Üç hafta süren hastalığı tedavilere cevap vermeyince Hereke’de öldü.(İ.Sevinç g.t) ANCYRON Hereke’nin yanında dere olup NİKOMEDYA’nın uzantısı Hereke’nin eski adlarından birinin (ANCYRONA)olduğu anlaşılıyor. Bu adın aslı (ANK(A)(URA) (WA) (NA)olup(LUVİ)dilinde yüce ANKA Ülkesidir.(RAMSAY s.201 no.42)Hereke’nin antik dönemdeki adı ANSCİRUM veya ANCYRONA iken Roma imparatorluğunun bölünmesi, Doğu Roma imparatorluğu(BİZANS)zamanında ise CHARAKEAE (okunuşu HEREKE) adını almıştır. Charakea Bir çeşit tatlı su yosunu manasına gelmekte ise de buradaki anlamı Kireç Taşı bölgesidir.(Nikomedya Tarihi KYOD yayınları)
|
Kaynak:
*Y.Mim. Yonca Kösebay Erkan’ın "Anadolu Demiryolu Çevresinde Gelişen Mimari ve Korunması " adlı Doktora Tezi
http://www.herekeli.com/zamantuneli.asp?cc=29&c=346#
Hereke Hacı Akif Mahallesi Muhtarı Sayın NAZIM DEMİRTAŞ’a teşekkür ederiz.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Yazar: kentvedemiryolu